بررسی تحلیل منطقه ای آبدهی و ضریب جریان در حوزه کرخه

آبدهی و ضریب جریان در حوضهصهای مختلف از جمله پارامترهای مهم مورد نیاز در برنامه ریزی و استفاده از منابع آب می باشد. برنامه چالش آب و غذا ‭(The Challenge Program for Food and Water) ‬و یا به اختصار ‭(CPWF) ‬با دو پروژه از اوت ‮‭2005‬ تا دسامبر ‮‭2008‬ شروع و اجرا گردید. یکی از این دو پروژه بهبود توانمندی ساکنین زیرحوضه های بالا دست مناطق خشک بوسیله مدیریت جامع منابع طبیعی بوده که به اختصار پروژه ‭PN‬‮‭24‬ و یا ‭LR ‬می باشد. فرآیند تحقیقات بوسیله مدیریت جامع منابع طبیعی ‭( IntegratedNaturalResources Management (INRM)) ‬جهت دهی شده است. منابع آب مهمترین مولفه از ظرفیت های منابع طبیعی حوضه برای مدیریت جامع می باشد. بدین منظور مولفه های منابع آب مورد توجه بوده و در این تحقیق ارزیابی آبهای سطحی با توجه به نقش رواناب در منابع آب در مناطق کوهستانی مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس تحلیل منطقه ای آبدهی و ضریب جریان در زیر حوزه های بالا دست کرخه انجام گردید. اهداف اصلی طرح تحلیل منطقه ای آبدهی و ضریب جریان در حوزه کرخه دستیابی به روابط مناسب منطقه ای مولفه های جریان، تعیین تغییرات ضریب جریان در سطح حوضه کرخه و تعیین سهم هر یک از زیرحوضه های کرخه در تولید جریان می باشد. بدین منظور از آمار آبدهی ایستگاههای هیدرومتری، بارندگی ایستگاهصهای باران سنجی و خصوصیات فیزیوگرافی حوزه ها برای تحلیل فوق استفاده شد. برای محاسبه مساحت سازندهای نفوذپذیر و کارستی حوضه کرخه با محاسبه وسعت سازندهای مختلف زمین شناسی از نقشه های زمین شناسی رقومی شده استفاده گردید. نتایج محاسبات نشان داد که بطور کلی ‮‭11460‬ کیلومتر مربع کارست، ‮‭25396‬ کیلومتر مربع سازندهای نفوذپذیر و ‮‭17404‬ کیلومتر مربع سازندهای نفوذناپذیر بوده که به ترتیب ،‮‭59 27‬ و ‮‭41‬ درصد سطح حوضه را تشکیل می دهند. بر اساس هیدروگرافصهای روزانه مشاهده ای در ایستگاهصهای هیدرومتری جدایش هیدروگراف روزانه برای دو مولفه دبی پایه و دبی سیلابی برای دوره ‮‭25‬ ساله آماری ‮‭20‬ ایستگاه منتخب انجام شد. بررسی مولفه های جریان نشان داد که درصد دبی پایه از کل جریان سطحی بین ‮‭4.68‬ تا ‮‭94‬ درصد در تغییر است. کمترین سهم دبی پایه از کل دبی مربوط به حوضه پل زال و بیشترین سهم مربوط به حوضه سراب سیدعلی می باشد که هر دو در حوضه کشکان واقع شده اند. ضریب جریان سطحی بر اساس نتایج تحقیق از ‮‭9.8‬ درصد در زیر حوضه خرس آباد تا ‮‭107‬ درصد در زیر حوضه پل زال در تغییر است. این موضوع نشان می دهد که بخشی از جریان های سطحی خروجی از زیرحوضه پل زال از حوضه های اطراف وارد این حوضه می شوند که به نظر میرسد این بخش ورودی بیشتر از طریق جریانهای زیر سطحی تامین می گردد. روابط بدست آمده بین دبی پایه به عنوان متغیر مستقل با 4 متغیر بارندگی (ارتفاع و حجم)، ارتفاع متوسط، شیب متوسط و مساحت سازندهای کارستی و سازندهای نفوذپذیر و هم چنین رابطه بین دبی پایه با دو متغیر بارندگی و مساحت سازندهای کارستی همگی دارای رابطه همبستگی با ضریب همبستگی بالاتر از ‮‭0/97‬ می باشند. برقراری رابطه بین حجم دبی پایه به عنوان متغیر وابسته با تک تک متغیرها نشان میصدهد که بین حجم دبی پایه با ارتفاع همبستگی ضعیفی وجود داشته و درعین حال رابطه موجود معکوس نیز می باشد. رابطه بین حجم دبی پایه با شیب متوسط مثبت است اما به دلیل ضریب همبستگی اندک آن، معنی دار نیست. همصچنین رابطه بین حجم دبی پایه با ارتفاع بارندگی مثبت است ولی همبستگی پایین بوده و معنی دار نمیصباشد. نتایج این بررسی نشان صمیصدهد که رابطه همبستگی بین دبی پایه با وسعت سازندهای کارستی بالا بوده، بطوری که ضریب همبستگی آن حدود ‮‭0/99‬ می باشد. رابطه بین حجم دبی پایه با حجم بارندگی مثبت و دارای ضریب همبستگی بالا و ‮‭0/98‬ می باشد. ارتباط بین حجم دبی پایه با وسعت سازندهای نفوذ پذیر نیز مثبت و دارای ضریب همبستگی ‮‭0/97‬ می باشد. در مجموع دبی پایه بیشترین همبستگی را به ترتیب با وسعت سازندهای کارستی و بارندگی و بعد از این دو با مجموع وسعت سازندهای نفوذ پذیر داشته است. علاوه بر این، رابطه دبی پایه با مساحت سازندهای کارستی دارای همبستگی بیشتری نسبت به سازندهای نفوذپذیر می باشد. این مطلب بیانگر این است که وسعت سازندهای نفوذپذیر غیرکارستی نقش ضعیفی درتعیین دبی پایه دارا می باشند. دبی اوج نسبت به مقیاس زمانی رفتار متفاوتی از خود نشان می دهد. دبی اوج روزانه با دبی متوسط سالانه همبستگی معنی داری نشان می دهد، در حالی که دبی اوج لحظه ای فاقد چنین ویژگی بوده ولی با دبی اوج روزانه دارای همبستگی معنی دار می باشد. چنین رفتاری حاکی از رابطه درونی دبی در مقیاس های مختلف زمانی می باشد.