بهینه سازی عملیات کنترل سیلاب در حوزه های آبخیز

توسعه مناطق شهری، نحوه بهره برداری از اراضی و اجرای هر گونه عملیات در سطح حوضه با ایجاد تغییراتی در ضریب زبری، زمان تمرکز، پوشش گیاهی و در نتیجه تغییر در نفوذ پذیری خاک، موجب بروز رفتارهای متفاوت حوضه در تولید رواناب و نهایتا دبی اوج سیل حوزه های آبخیز می گردد. در این تحقیق که با هدف بهینه سازی عملیات کنترل سیلاب در تعدادی از حوزه های آبخیز کشور انجام شده است. ضمن واسنجی مدل ‭HEC-HMS ‬و شبیه سازی سیلاب، مدل هیدرولوژیکی حوضه ها برای اعمال روش معرفی شده در این تحقیق آماده گردید. در این تحقیق از تیوری مطرح شده توسط کلارک در خصوص تولید هیدروگراف سیلاب از طریق سطوح هم پیمایش جریان استفاده شد. با استفاده از نقشه سطوح هم پیمایش، توزیع مکانی زیرحوضه ها در سطح منطقه تعیین گردید. سپس با استفاده از نقشه سیل خیزی و مدل هیدرولوژیکی ‭HEC-HMS‬، رفتار زیرحوضه های واقع در هر سطح هم پیمایش براساس سیلاب طراحی با دوره بازگشت صد ساله مورد بررسی قرار گرفت. با حذف اثر هیدرولوژیکی زیرحوضه های یاد شده، هیدروگراف سیلاب خروجی شبیه سازی گردید. بررسی نتایج نشان می دهد زیرحوضه های نزدیک به خروجی، دارای کمترین تاثیر بر دبی اوج سیلاب است. با دور شدن از این منطقه و نزدیک شدن به مناطق میانی، تاثیر زیرحوضه ها بر اوج سیلاب بیشتر می شود. میزان تغییرات ایجاد شده در ناحیه میانی و مناطق بالاتر، ناشی از شکل حوضه در تلفیق با شدت سیل خیزی می باشد. در زیر حوضه های نسبتا کشیده مانند صفارود، در بخش های میانی و بالاتر تاثیر زیرحوضه ها در دبی اوج سیلاب پس از یک افزایش، به آرامی کاهش می یابد. در حوضه های دایره ای شکل، کاهش تاثیر زیرحوضه ها از منطق میانی به سمت بالا دست قابل ملاحظه تر است. با تمرکز عملیات اجرایی در مناطق اولویت بندی شده، هزینه های اجرایی پروژه های کنترل سیلاب به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت. همچنین تغییرات مورد نیاز در مقادیر دبی اوج سیلاب متناسب با اهداف پروژه، مدیران و تصمیم سازان حوضه را در انتخاب بهترین گزینه رهنمون خواهد ساخت. واژه های کلیدی: کنترل سیل، آبخیزداری، بهینه سازی عملیات، مدل‭HEC-HMS‬، شاخص مکانی سیل، حوزه آبخیز صفارود، حوزه آبخیز پل فسا.