تدوین، تهیه و ارزیابی نقشه بیابان زایی در استان خوزستان

‮‭80‬ درصد مساحت کشور ایران مناطق خشک و نیمه خشک و یک سوم آن مستعد بیابان زایی است. در حال حاضر، بیابان زایی به عنوان پدیده ای غالب در مناطق خشک و نیمه خشک، زندگی ساکنان این نواحی را تهدید می کند و سالانه چندین هکتار بر وسعت عرصه های بیابانی افزوده می شود. لذا برآورد وضع کنونی بیابان زایی، تعیین مهمترین عوامل موثر در ایجاد و توسعه آن، ارزیابی روند بیابانی شدن و مکان یابی مناطق حساس به بیابان زایی، جهت جلوگیری از گسترش این پدیده ضروری است. در این مطالعه به منظور تفکیک فرایندهای عمده بیابان زایی و ارزیابی وضعیت فعلی و تهیه نقشه بیابان زایی و ارایه تصویری مستند و گویا از وضعیت بیابان زایی در منطقه خوزستان که یکی از حساس ترین و آسیب پذیرترین مناطق کشور به مسیله بیابان زایی است از مدل مدالوس استفاده شد. معیارهای اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، مدیریت و سیاست با دو معیار فرسایش آبی و بادی ارزیابی گردید. هر معیار دارای چند شاخص که با توجه به میزان تاثیر آن در بیابان زایی، وزنی بین یک تا دو به می گیرد. وزن یک بیانگر کمترین تاثیر و وزن عددی دو بیشترین تاثیر در بیابان زایی را نشان می دهد. پس از وزن دهی از میانگین هندسی این پارامترها نقشه هر شاخص به دست می آید و در نهایت نقشه نهایی نیز از میانگین هندسی شاخص های محاسبه می شود. در این مطالعه معیارها و شاخص ها در واحدهای کاری امتیازدهی شدند. طبق نتایج حاصل از ارزیابی مدل مدالوس در منطقه خوزستان، وضعیت فعلی بیابان زایی در ‮‭28/7‬ درصد شدید و در‮‭71/3‬ درصد بسیار شدید است طبقات حساسیت منطقه بحرانی ‭(C‬،2C3) که ‮‭71/3‬ درصد آن بحرانی C3 است. شهرستان های شرقی و جنوب شرقی استان دارای وضعیت فعلی بیابان زایی شدید با طبقه حساسیت C2و سایر مناطق استان وضعیت فعلی بیابان زایی بسیار شدید با طبقه حساسیت ‭ C‬3است. تاثیر معیارها و شاخص ها در بیابان زایی منطقه مورد مطالعه ؛ مدیریت و سیاست، پوشش گیاهی، فرسایش بادی و اقلیم به ترتیب با متوسط؛ ‮‭176/4‬ ، ‮‭166/8‬ ، ‮‭164/75‬ ، ‮‭162/13‬ بسیار شدید که متوسط موثرترین شاخص آنها، تخریب در کاربری مرتع 4/،‮‭186‬ درصد پوشش ‮‭125‬/،‮‭169‬ فراوانی بادهای فرساینده ‮‭187/9‬و تبخیر ‮‭182/56‬ است. تاثیر معیار خاک با متوسط‮‭145/2‬ شدید و متوسط تاثیر شاخص های آن ؛ درصد مواد آلی ‮‭169/6‬ ، نسبت حذب سدیم ‮‭35‬/،‮‭164‬ درصد سنگریزه ‮‭159/4‬ و هدایت الکتریکی ‮‭148/7‬ می باشد. فرسایش آبی با امتیاز ‮‭135/4‬ تاثیر متوسط دارد. متوسط وزنی ارزش کمی شدت بیابان زایی منطقه خوزستان طبق شش معیار ‮‭156/66‬ ‭DS= ‬است بنابراین شدت بیابان زایی بسیار شدید با حساسیت بحرانی نوع ‭(C‬3) برآورد می گردد و این منطقه تحت تاثیر عوامل طبیعی مانند میزان بالای تبخیر، فراوانی بادهای فرساینده، و عوامل انسانی از جمله عدم مدیریت و سیاست مناسب مانند چرای مفرط، کاربری های نامناسب و روش های نادرست کشاورزی قرار گرفته است. واژگان کلیدی : بیابان زایی، منطقه خوزستان، مدالوس، معیار، فرسایش آبی، فرسایش بادی