ارزیابی و مقایسه عملکرد ارقام و لاین های جدید کنجد در شرایط تنش آبی در منطقه بهبهان

به منظور بررسی و تعیین عکس العمل ارقام و لاینهای جدید کنجد نسبت به تنش آبی، 5 رقم و لاین کنجد در یک طرح بلوکهای کامل تصادفی طی 2 آزمایش جداگانه هر یک در 3 تکرار از سال ‮‭1391‬ به مدت 2 سال در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش اول آبیاری پس از ‮‭100‬ میلیمتر تبخیر از تشت کلاس ‭A (‬شاهد) و آزمایش دوم آبیاری پس از ‮‭200‬ میلیمتر تبخیر از تشت کلاس ‭A ‬بود. ارقام مورد بررسی عبارت بودند از لاین های ‮‭86365‬‭-L‬‮‭84215-5‬ ، L5 و صفی آبادی، رقم یلووایت و توده محلی بهبهان(شاهد). هر کرت شامل 4 ردیف 5 متری با فاصله ‮‭60‬ سانتیمتر و مساحت ‮‭12‬ مترمربع بود که 2 ردیف کناری به عنوان حاشیه حذف گردیده و 2 ردیف وسط پس از حذف مجموعا یک متر از بالا و پایین هر ردیف به مساحت ‮‭4/8‬ مترمربع برداشت شدند. در طول فصل زراعی از مراحل مهم رشد و نیز عملکرد دانه و اجزای آن یادداشت برداری به عمل آمد. ارزیابی لاینها از نظر تحمل به خشکی توسط شاخص های حساسیت به تنش ‭ ( SSI )‬، تحمل‭( TOL )‬، تحمل به تنش‭( STI )‬، بهره وری متوسط ‭(MP) ‬و میانگین هندسی بهره وری‭(GMP) ‬انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که در هر دو آزمایش اثر لاین روی تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در سطح %1 معنی دار بود. مقایسه میانگین عملکرد دانه لاینها در آزمایش اول (آبیاری پس از ‮‭100‬ میلیمتر تبخیر از تشت کلاس ‭A ‬،شاهد،) نشان داد که توده محلی بهبهان با متوسط ‮‭1285/90‬ کیلوگرم در هکتار از بالاترین عملکرد دانه برخوردار بوده و در گروه ‭a ‬قرار گرفت. سپس رقم یلووایت، لاین های ‮‭86365‬‭-L‬5 و ‮‭84215‬‭-L‬5 با میانگین ‮‭71‬/،‮‭957/80 1079‬ و ‮‭873/52‬ کیلوگرم در هکتار به ترتیب در کلاسهای ‭b ‬، ‭c ‬و ‭c ‬جای داشتند. در آزمایش دوم (آبیاری پس از ‮‭200‬ میلیصمتر تبخیر از تشت کلاس ‭A ) ‬نیز بالاترین عملکرد دانه متعلق به توده محلی بهبهان، رقم یلووایت و لاین ‮‭86365‬‭-L‬5 به میزان ‮‭14‬/،‮‭660/29 741‬ و ‮‭613/03‬ کیلوگرم در هکتار بود که به ترتیب در گروه های ‭a ‬، ‭ab ‬و ‭bc ‬قرار گرفتند. از نظر شاخص حساسیت به تنش لاین های ‮‭86365‬‭-L‬5 و صفی آبادی دارای پایین ترین مقادیر بوده و به ترتیب با ‮‭0/92‬ و ‮‭0/97‬ نسبت به تنش اعمال شده نیمه مقاوم بودند. کمترین شاخص تحمل معادل ‮‭272/93‬ مربوط به لاین صفی آبادی بود. توده محلی بهبهان و رقم یلووایت از لحاظ شاخصهای تحمل به تنش ( ‮‭0/99‬و ‮‭0/74‬)، بهره وری متوسط (‮‭1013/52‬ و ‮‭870/00‬) و میانگین هندسی بهره وری(‮‭976/24‬ و ‮‭844/35‬) دارای بیشترین مقادیر بودند. در سال اول توده محلی بهبهان و رقم یلووایت با ‮‭0/26‬ و ‮‭0/21‬ کیلوگرم بر متر مکعب و در سال دوم نیز به ترتیب با ‮‭0/23‬ و ‮‭0/20‬ کیلوگرم بر متر مکعب دارای بیشترین کارایی مصرف آب بودند. بنابراین با توجه به این که توده محلی بهبهان و رقم یلووایت در هر دو حالت شاهد وتنش از عملکرد بالاتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها برخوردار بوده و با عنایت به این که از نظر مقادیر شاخصهای تحمل به تنش، بهره وری متوسط، میانگین هندسی بهره وری و کارایی مصرف آب نیز بالاتر از بقیه ژنوتیپ ها بودند، لذا توصیه میشود در منطقه از توده محلی بهبهان و رقم یلووایت برای کشت در حالات آبیاری پس از ‮‭100‬ و ‮‭200‬ میلی متر تبخیر از تشت کلاس ‭A (‬معمول و تنش) جهت کاشت استفاده شود. 2- واژه های کلیدی: کنجد، رقم، لاین، تنش آبی