تعیین میزان تاثیر شرایط آب و هوایی در تولید علوفه مراتع به منظور استفاده در برنامه بیمه مراتع

اثرات ناشی از تغییرات آب و هوایی در مناطق مختلف کشور پهناور ایران اقالیم مختلفی را شکل داده که موجب تفاوت هایی در پوشش گیاهی مراتع از نقطه نظر ترکیب و همچنین پتانسیل تولید گردیده است. آگاهی از قلمرو تاثیر عوامل آب و هوایی بر کمیت و کیفیت پوشش گیاهی نیازمند شناخت میزان تاثیر هریک از فاکتورهای آب و هوایی بر پوشش گیاهی است. نظر به اینکه تاثیر عوامل آب و هوایی در خاکهای با خصوصیات متفاوت اثرات متفاوتی در پی دارد از این رو علاوه بر تاثیر عامل آب و هوایی تفاوت های تولید ناشی از عامل خاک نیز وجود دارد. تیپ های گیاهی که در هر منطقه به تناسب تغییرات عوامل محیطی تغییر می یابند برآیند اثر مجموعه عوامل طبیعی در قلمرو مراتع است. بطور کلی اکوسیستم های مرتعی خشک و نیمه خشک ایران به شدت تحت تاثیر تغییرات عوامل آب و هوایی و نوسانات آنها قرار دارند. بنابراین، شناخت پارامترهای آب و هوایی که تاثیر بیشتری بر عملکرد گیاهان دارند به پیش بینی دقیق تر تولید علوفه در مرتع کمک می نماید. امروزه محققان در قالب مدل های مختلف از جمله: مدل تعادل آب با استفاده از شاخص های اقلیمی، خصوصیات خاک و خصوصیات گیاه (مرتع) نسبت به برآورد تولید علوفه اقدام نموده اند. براین اساس تعیین شاخص اقلیمی تولید که بتواند تولید بلندمدت علوفه مرتع را نزدیک به واقعیت تخمین بزند، ابزار قوی در اختیار مرتعداران و کارشناسان قرار می دهد. این روش ضمن دقت لازم در برآورد تولید بلند مدت علوفه مرتع که متاثر از شرایط خشکسالی و تر سالی می باشد، امکان برآورد تولید در اول فصل رویش را نیز دارا بوده و همچنین موجب کاهش هزینه های اندازه گیری صحرایی در هر سال می گردد.دامداری در مراتع به دلیل ارتباط مستقیم تولید علوفه مرتع با عوامل آب و هوایی بویژه بارندگی از عرصه های بسیار پر خطر و با ریسک بالا در بخش کشاورزی قلمداد می شود. از فاکتورهای مهم محدود کننده تولید علوفه مراتع، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک کاهش بارش است. در این مناطق راندمان مصرف آب عبارت است از میزان آب ذخیره شده در ناحیه توسعه ریشه در اول فصل رویش و همچنین آب ناشی از بارندگی موثر در فصل رویش که بصورت تبخیر و تعرق مورد استفاده گیاه قرار می گیرد. مبنای برآورد نیاز آبی گیاهان مقادیر تبخیر و تعرق پتانسیل است که روش های مختلف محاسبه می شود. در این تحقیق جهت برآورد میزان تبخیر و تعرق واقعی به روش پنمن – مانتیس (فایو) و از نرم افزار Cropwat8 استفاده شده است. در این مطالعه از سایت های احداث شده مربوط به طرح تعیین علوفه قابل برداشت مراتع کشور که توسط موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع که در مناطق مختلف آب و هوایی کشور احداث شده استفاده گردید.آمار و اطلاعات عوامل آب و هوایی با توجه به عدم وجود ایستگاه همدید در محدوده های مورد مطالعه از داده های ایستگاه های مجاور و روش میان یابی کریجینگ بهره برده شد و به بازسازی روزانه داده های مورد نیاز به تفکیک روزانه پرداخته شد. خصوصیات فیزیکی خاک به وسیله حفر پروفیل خاک و تشریح افق های ژنتیکی، نمونه های لازم تهیه و در آزمایشگاه خاکشناسی خصوصیات فیزیکی خاک مورد اندازه گیری قرار گرفت. مقدار رطوبت خاک با استفاده از دستگاه TDR مورد اندازه گیری قرار گرفت.در نتیجه با استفاده از جایگذاری داده های آب و هوایی، خاک و شاخص پوشش گیاهی، میزان تبخیر و تعرق پتانسیل و تبخیر و تعرق واقعی به روش پنمن – مانتیس (فایو) برآورد گردید. در ادامه با استفاده از روش همبستگی من کندال و رگرسیون تک متغیره و چند متغیره (مرحله ای) به بررسی میزان اثرگذاری عناصر اقلیمی بر تولید کل و تولید گونه های غالب در منطقه پرداخته شد. در انتها نیز به بررسی خشکسالی در سایت های مطالعاتی و همچنین میزان تاثیر بارش ماهانه بر تولید ماهانه پرداخته شد و بارش های ماهانه موثر بر بارش تا تاخیر دو ماهه محاسبه گردید. برآیند حاصل از مطالعه نشان داد که سایت الموت همبستگی بالایی با رطوبت خاک دارد که رطوبت فروردین نیز در بازه ی ماهانه بیشینه همبستگی را نشان داد. شاخص فوق در تولید دهنو و سه متوسط بوده است پلور و سهند رابطه ی معنی داری را نشان ندادند. تبخیر و تعرق بدست آمده از مدل پنمن – مانتیس (فایو) و تولید در سایت الموت مستقیم و قوی بوده است، سایت های دهنو و سه رابطه ی مستقیم با شدت متوسط را نشان دادند. سایت های سهند و پلور عدم وجود رابطه ی مثبت را نشان دادند. مشاهدات حاصل از رگرسیون چند متغیره در هر سایت با توجه به شرایط اقلیمی و شرایط پوششی و طبیعی حاکم مدل های متفاوتی را جهت پیش بینی تولید نشان دادند. مطالعه خشکسالی پنج منطقه فوق گویای تجربه خشکسالی های ضعیف تا شدید در این سایت ها است که نقش مستقیمی در کاهش تولید را نیز نشان دادند. مطالعه بارش ماهانه نیز گویای این است که در غالب سایت ها بارش اوایل دوره رویش نقش اساسی در تولید دارند و کاهش در این بازه کاهش تولید در سایت را در بر خواهد داشت.واژگان کلیدی: شاخص بیمه، مرتع، مناطق اقلیمی پنج گانه کشور، شاخص اقلیمی، برآورد تولید علوفه