بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های امیدبخش گندم نان در آزمایش های یکنواخت سراسری مناطق سرد و معتدل سرد دیم

در این تحقیق 22 لاین گندم الیت انتخابی از آزمایشات مقایسه عملکرد پیشرفته در ایستگاه های مراغه، قاملو، زنجان، شیروان، اردبیل، سرارود و اراک به همراه ارقام شاهد اوحدی و آذر2، درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار و به مدت سه سال (95-1392) در شرایط دیم مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه داد های مناطق مختلف طی سه سال اجرای آزمایش وجود اختلافات معنی دار در بین ژنوتیپ های مورد ارزیابی و نیز محیط های اجرای آزمایش نشان داد. معنی دار شدن اثرات مقابل ژنوتیپ در محیط حاکی از واکنش متفاوت ژنوتیپ های گندم مورد ارزیابی به شرایط محیطی بود. در ایستگاه مراغه براساس مقایسه میانگین 3 ساله ژنوتیپ های شماره 4، 21، 18، 5، 19 و 20 به ترتیب با متوسط عملکرد 3668، 3666، 3650، 3645، 3631 و 3578 کیلوگرم در هکتار رتبه های 1 تا 6 را به خود اختصاص داده و بالاتر از رقم شاهد آذر2 با متوسط عملکرد 3341 کیلوگرم در هکتار قرار گرفتند. در ایستگاه قاملو ژنوتیپ شماره 4 با متوسط عملکرد 3032 کیلوگرم در هکتار بالاتر از رقم شاهد آذر2 (متوسط عملکرد 2949) قرار گرفت. در ایستگاه زنجان ژنوتیپ های شماره 20، 12 و 21 ضمن داشتن برتری عملکرد نسبت به رقم شاهد همچنین از پایداری عملکرد بهتری نیز در مقایسه با رقم شاهد آذر2 برخوردار بودند. در ایستگاه اردبیل ژنوتیپ های شماره 15 و 17 ضمن داشتن برتری عملکرد همچنین از پایداری عملکرد بیشتری نیز نسبت به رقم شاهد آذر2 برخوردار بودند. در ایستگاه سرارود رقم شاهد آذر2 با متوسط تولید 3522 کیلوگرم در هکتار بالاتر از دیگر ژنوتیپ ها قرار گرفت. در سرارود تعداد 11 ژنوتیپ از متوسط تولید بالای 3 تن در هکتار برخوردار بودند. در اراک تعداد 16 ژنوتیپ با تولید عملکرد بیشتر در رده بالاتراز رقم شاهد آذر2 با میانگین تولید 1542 کیلوگرم در هکتار قرار گرفتند. در ایستگاه تحقیقاتی شیروان ژنوتیپ های شماره 21 و 2 به ترتیب با متوسط عملکرد 1549 و 1537 کیلوگرم در هکتار از نظر عملکرد در رده بالاتری نسبت به رقم شاهد آذر2 قرار گرفتند. بالاترین میانگین آزمایش در ایستگاه مراغه با متوسط عملکرد 3281 کیلوگرم در هکتار و پایین ترین آن در ایستگاه شیروان با متوسط عملکرد 1347 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در بین سال های زراعی اجرای آزمایش بیشترین و کمترین میانگین عملکرد کلیه مناطق به ترتیب در سال زراعی 95-94 با متوسط عملکرد 2701 و در سال زراعی 94-93 با متوسط عملکرد 1790 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. ژنوتیپ شماره 21 با متوسط عملکرد 2378 کیلوگرم در هکتار در کلیه مناطق و سال های اجرای آزمایش در رده نخست قرار گرفت. همچنین ژنوتیپ های شماره 4، 20، 19، 13 و 5 به ترتیب با برتری نسبت به شاهد در محیط های مختلف دررده های بعدی قرار داشتند. همچنین ژنوتیپ های شماره 4، 20، 19، 13 و 5 به ترتیب با برتری نسبت به شاهد در محیط های مختلف دررده های بعدی قرار داشتند. در این تحقیق رقم شاهد آذر2 متوسط عملکرد 2384 کیلوگرم در هکتار را در کلیه محیط ها تولید نمود. پارامترهای مختلف پایداری حاکی از پایداری عملکرد بالاتر در ژنوتیپ های برتر نسبت به رقم شاهد بود. در این بررسی ژنوتیپ های شماره 21 با متوسط عملکرد 2378 کیلوگرم در هکتار در کلیه محیط ها در رتبه نخست قرار گرفته و سازگاری عمومی به محیط های اجرای آزمایش را به نمایش گذاشت. علاوه براین، سازگاری اختصاصی ژنوتیپ های مورد ارزیابی به مناطق مختلف شناسایی گردید. براساس پارامترهای پایداری محاسبه شده و تجزیه بای پلات ژنوتیپ های شماره 4، 5، 19، 20، 21، 13 و 18 به عنوان ژنوتیپ های دارای پتانسیل عملکرد بالا و نیز دارای سازگاری عمومی یا اختصاصی شناسایی گردیدند. این ژنوتیپ ها برای ارزیابی عملکرد در شرایط زراع در آزمایشات آنفارم شرکت داده خواهند شد. واژه های کلیدی : گندم، سازگاری، پایداری عملکرد، دیم سردسیری، تنش خشکی