بررسی فراگیر توانمندی های بید (Salix sp.) با تاکید بر نقش آن در زراعت چوب

به منظور استفاده از ظرفیت ها و پتانسیل گونه های مختلف بید (Salix sp.) در کشور در زراعت چوب، برنامه تحقیقاتی با موضوعات مختلف شامل شناسایی گونه های بید از رویشگاه های طبیعی، بررسی رشد، فنولوژی و مورفولوژی گونه ها و پروونانس های مختلف بید، بررسی عملیات مناسب کاشت، داشت و برداشت در سیستم بهره برداری کوتاه مدت، استفاده از توانمندی گیاه پالایی برخی از گونه های بید، اصلاح و دورگ گیری در گونه های چوبده بید، بررسی آفات و بیماری-های مهم گونه های بید و نیز تغییرات اسید سالیسیلیک در برخی از گونه های بید انجام گردید. در این راستا طرح جامع استفاده از توانمندی گونه های بید شامل دو پروژه ملی و تعداد 5 پروژه مستقل و در مجموع تعداد 15 پروژه انجام گردید. نتایج بدست آمده به صورت موضوعی و در بخش های مختلف ارایه گردید.جمع آوری و شناسایی گونه های بید:شناسایی گونه های بید بر اساس جمع آوری نمونه ها از مناطق استان های مختلف کشور انجام شد. کشت قلمه ها در خزانه و سپس انتقال به کلکسیون دایمی انجام گردید. اندام های رویشی و زایشی پایه های نر و ماده از گونه های مختلف بررسی شدند. نتایج نشان داد که تعدادی از گونه های بید به صورت درختی، درختچه ای و بوته ای بودند. در نهایت گونه های بید در کشور به تعداد 32 گونه و 6 دورگ شناسایی شده اند که در 3 زیر جنس و 10 بخش طبقه بندی شده اند. همچنین پراکنش این گونه ها بر روی نقشه تعیین شد.فنولوژی، مورفولوژی و مشخصه های رویشی گونه های مختلف بید:دردهه 1380 شمسی در برخی استان های کشور نسبت به جمع آوری پایه های مختلف بید در قالب یک طرح ملی اقدام شد و تحقیق حاضر که از سال 1390 آغاز شد، ادامه همان طرح با هدف تکمیل کلکسیون بید به همراه مطالعات رویشی، فنولوژیکی و مورفولوژیکی است. لذا در این تحقیق که در استان های آذربایجان غربی، اردبیل، البرز، مازندران، و خراسان شمالی انجام شد، بر تعداد پایه های بید موجود در کلکسیون ها اضافه شد و مطالعات مورفولوژی برگ با اندازه گیری صفات مختلف، و مطالعه پدیده های حیاتی (فنولوژی) نیز به انجام رسید. نتایج مربوط به مشخصات رویشی قطر و ارتفاع در هر یک استان ها تفاوت های معنی دار بین گونه ها و پایه ها را نشان داد. همچنین تفاوت های فنولوژیکی آنها بین پایه ها، گونه ها، و استان ها محرز گردید. از سوی دیگر تفاوت های مورفولوژیکی بین پایه ها و گونه ها نیز به اثبات رسید.جذب عناصر سنگین در برخی از گونه های جنس بید:در این پژوهش تحمل و انباشتگی عناصر سمی در سه گونه بید Salix alba، S. acmophyll و S. fragilis با استفاده از آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله 130 روزگی قلمه ها، به مدت 5/2 ماه، 16 تیمار از این عناصر در سه غلظت اعمال شدند. پارامترهای فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی شامل غلظت کربوهیدرات ها (g/gµ ماده خشک)، پرولین (g/gµ ماده خشک)، کلروفیل کل (g/cm2µ)، تراکم روزنه در دو سطح برگ، موجودی آب هر واحد برگ، درصد رطوبت نسبی برگ، سطح ویژه برگی و پتانسیل آبی، فعالیت ویژه آنزیم های پراکسیداز و سوپراکسیددیسموتاز و نیز مقدار عناصر مس، روی، کادمیم و سرب در اندام های ساقه، برگ و ریشه و سرشاخه ( در کیلوگرم وزن خشک) اندازه گیری شد. مقدار پرولین آزاد و قندهای محلول در اثر افزایش غلظت عناصر افزایش یافت. با توجه به گستره سمیت هر عنصر و تجمع عناصر در گونه ها ، هر سه گونه بید توانایی جذب روی و کادمیوم را دارند. در جذب سرب دو گونه S. alba و S. fragilis و در جذب مس گونه S. acmophylla موثرتر هستند. در کنار مطالعات آزمایشگاهی، مطالعه ای در مناطق آلوده بیدکاری شده سطح تهران و ورامین انجام گرفت و غلظت های این عناصر در برگ ، آب و خاک مناطق آلوده توسط دستگاه پلاسمای جفت شده القایی تعیین گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، بید توان انباشته سازی کادمیوم و روی را دارد و می توان از این گیاه جهت کاهش آلودگی های محیط زیست استفاده نمود.تلاقی بین و درون گونه ای در برخی گونه های بید:پایه درخت ماده S. alba با مبدا استان تهران، پایه های درخت نر از گونه S. alba با مبدا استان تهران، گونه S. excelsa با مبدا استان چهار محال و بختیاری و گونه S. fragilis با مبدا استان مازندران جهت تلاقی انتخاب گردید. گرده افشانی مصنوعی به صورت مستقیم بر روی شاخه های ایزوله شده درخت ماده S. alba انجام گردید. هیبریدهای برتر در مرحله اول براساس ویژگی های رویشی انتخاب گردید. در مرحله دوم ارزیابی نهال های دورگ به همراه نهال های والدین آنها از طریق قلمه در خزانه در قالب طرح آماری تکراردار کشت گردید. اندازه گیری صفات رویشی در مرحله اول و دوم شامل درصد زنده مانی، قطر در ارتفاع 30 سانتی متری از زمین، ارتفاع، تعداد شاخه های بلندتر از 50 سانتی متر طول و ویژگی کیفی فرم ساقه ثبت گردید. نتایج اندازه گیری صفات رویشی کلیه نهال های دورگ بید نشان داد که تعداد 7 دورگ حاصل از تلاقی S. alba x S. alba ، تعداد 7 دورگ از تلاقی حاصل از دو گونه S. alba x S. excelsa و نیز تعداد 2 دورگ از تلاقی S. alba x S. fragilis از رشد قطری و ارتفاعی و نیز فرم ساقه مناسبی برخودار بودند و برای مراحل بعدی انتخاب گردیدند. مقایسه میانگین رشد قطری نهال های یکساله هیبریدهای بید که از طریق قلمه کاشته شده اند نشان داد که هیبریدهای حاصل از تلاقی S. alba x S. alba شامل AA03 و AA16 به-ترتیب با 82/1 و 72/1 سانتی متر بیشترین رشد قطری را داشته و در گروه اول و هیبرید متعلق به تلاقی S. alba x S. excelsa نیز با 55/1 سانتی متر قطر در گروه دوم قرار گرفت. مقایسه رشد ارتفاعی هیبریدها نیز نشان داد که دو هیبرید AA03 و AA16 حاصل تلاقی S. alba x S. alba به ترتیب با 08/2 و 04/2 متر بیشترین رشد را نسبت به والد داشتند. همچنین چهار هیبرید و AE07، AE09، AE12 و AE20 حاصل تلاقی S. alba x S. excelsa به ترتیب با 14/2، 14/2، 06/2 و 22/2 متر به همراه یک هیبرید از تلاقی S. alba x