معرفی روشی برای ارزیابی عملکرد عملیات آبخیزداری انجام شده : مطالعه موردی در حوزه آبخیز کاخک- گناباد

فرسایش خاک فرایندی است که سالانه باعث هدر رفتن میل یونها تن خاک از عرصه های طبیعی و زراعی کشورمیگردد . این فرآیند از طرفی باعث از دست رفتن عناصر غذایی خاک شده و از سویی دیگر موجب پر شدن مخازن سدها ، رسوبگیری کانالها و … میگردد . طرحهای آبخیزداری عمدتاً با هدف کنترل فرسایش خاک ، کنترل سیل و کاهش پیامد های مخرب ناشی از آنها تهیه و اجراء می شود. در ایران همه ساله برای اجرای طرحها ی آبخیزداری مبالغ قابل توجهی اعتبار تخصیص داده شده و هزینه می گردد . نکته مهم در این رابطه اثر بخشی و سوددهی طرح های آبخیزداری است که بررسی و ارزیابی عملیات آبخیزداری انجام شده را طلب می نماید تا بتوان بر اساس نتایج حاصله ضمن تعیین راندمان عملیات آبخیزداری در خصوص اجرای طرح های مشابه در سایر حوزه های آبخیز نیز تصمیم گیری نمود . ارزیابی طرح های آبخیزداری از جمله مباحثی است که نقش اساسی را دررفع مسائل فنی از یکسو و میزان سرمایه گذاری در اینگونه از طرح ها را از سوی دیگر دارد . به طوری که نتیجه حاصل از ارزیابی می تواند مبنای علمی لازم را در اختیار تصمیم گیران قرار دهد . از اینرو در این مقاله سعی گردیده است تا ضمن ارائه نتایج بدست آمده از طرح تحقیقاتی انجام شده دریکی از زیر آبخیزهای حوزه آبخیز کاخک واقع در منطقه گناباد به مساحت 928 هکتار و با عنوان بررسی و ارزیابی عملکرد عملیات آبخیزداری اجرا شده اقدام به معرفی روش مناسب ارزیابی که یکی از اهداف این طرح بوده است نیز شود. نتایج این بررسی حاکی از آن است که با اجرای طرح آبخیزداری مقدار فرسایش و تولید رسوب به میزان قابل ملاحظه ای کاهش داشته است به طوری که مقدار فرسایش سالانه خاک از 20 تن در هکتار به 12 تن در هکتار کاهش یافته است. کاهش مقدار فرسایش حوزه در رابطه مستقیم با افزایش تراکم پوشش گیاهی نسبت به زمان قبل از اجرای عملیات آبخیزداری می با شد . زیرا میزان تراکم پوشش گیاهی در زیر آبخیز مورد مطالعه از 22 درصد به 46 درصد افزایش یافته است . ضمناً میزان تولید نیز از 48 کیلوگرم به 177 کیلوگرم در هکتار افزایش یافته و وضعیت مراتع نیز از حالت خیلی فقیرتا فقیر عمدتاً به حد فقیرتا متوسط با گرایش مثبت ک ه قبلا منفی بوده تغییر یافته است . با توجه به نتایج بدست آمده می توان نتیجه گرفت که روش ارزیابی طرح های آبخیزداری اجرا شده بر مبنای انجام مقایسه های تطبیقی که حداقل عملیات میدانی را طلب کند روش مناسبی جهت دستیابی مورد انتظار از این نوع طرحها می باشد.

کلیدواژه ها:

حوزه آبخیز ، ارزیابی عملیات آبخیزداری ، فرسایش خاک ، کاخک