تنوع و ساختار ژنتیکی بلندمازو در شمال کشور

این طرح بهعنوان زیرطرح ملی "استفاده از توانمندی ژنتیکی برخی از گونهصهای درختی جنگلی در جهت معرفی جمعیت هایی از پایهصهای برتر" در ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع چمستان اجرا شد. هدف از اجرای این طرح ارزیابی توانمندی ژنتیکی و شناخت ساختار ژنتیکی چهار جمعیت از گونه بلوط بلندمازو در شمال کشور بود. بهاین ترتیب در هر یک از استانهای گیلان و گلستان یک جمعیت و در استان مازندران دو جمعیت بلندمازو شناسایی و در هرجمعیت از ‮‭10‬ پایه مادری بذر جمع آوری گردید. بذور ابتدا در ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع پاسند با حفظ شجره در بستر خزانه کاشت شدند. در سال بعد نهالهای یک ساله با حفظ شجره به عرصه ایستگاه تحقیقات چمستان منتقل و در طرح آشیانهای و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شدند. از هر پایه مادری در هر تکرار ‮‭10‬ نهال (نتاج) کاشته شد. در عرصه نهال کاری در اولین بهار بعد از کاشت زنده مانی نهالها و سپس در پایان فصل تابستان و در پایان فصل پاییز رویش قطری و ارتفاعی نهالها اندازهگیری شد. دادههای حاصل از ویژگیهای مورفولوژیک در مدل آشیانهای و بر اساس نتاج خواهر برادران ناتنی ‭(Half siblings) ‬مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد اثر مبدا بذر بر زندهمانی نهالهای دو ساله بلندمازو در ایستگاه تحقیقات چمستان در پایان دو فصل رویش معنیدار نگردید. میزان زندهمانی نهالهای بلندمازو در عرصه نهالکاری در ایستگاه چمستان از حداقل ‮‭90‬ درصد در نهالهای مبدا گیلان تا حداکثر ‮‭92/5‬ درصد در نهالهای مبدا چمستان در نوسان بود. اثر مبدا بذر روی رویش قطری و ارتفاعی نهال بلندمازو در ایستگاه تحقیقات چمستان معنیدار گردید. مبدا چمستان با حدود ‮‭11‬ میلی متر قطر یقه نهالها در گروه برتر و مبدا نکا با حدود ‮‭10‬ میلیمتر قطر یقه نهالها در گروه دوم و مبداهای گرگان و گیلان بهترتیب با حدود ‮‭9/5‬ و 9 میلیمتر قطر یقه نهالها در گروه سوم جای گرفتند. از لحاظ متوسط ارتفاع نهالهای کاشته شده در ایستگاه تحقیقات چمستان، مبدا چمستان با حدود ‮‭86/5‬ سانتیمتر ارتفاع در گروه برتر و مبدا نکا با حدود ‮‭70‬ سانتیمتر ارتفاع در گروه دوم و مبداهای گرگان و گیلان بهترتیب با حدود ‮‭64/5‬ و ‮‭63‬ سانتیمتر ارتفاع در گروه سوم جای گرفتند. اثر مبدا بذر روی درصد نهالهای دوشاخه و چنگالی بلندمازو در ایستگاه تحقیقات چمستان معنیدار گردید. نهالهای مبداهای چمستان و گیلان بهترتیب با ‮‭20‬ و ‮‭24‬ درصد نهالهای دوشاخه در گروه اول و نهالهای مبداهای نکا و گرگان با ‮‭8/3‬ و ‮‭9/9‬ درصد نهالهای دوشاخه در گروه دوم قرار گرفتند. بهجز مبدا چمستان در سه مبدا گرگان، نکا و گیلان تفاوت بین پایههای مادری از نظر قطر یقه نهالها در ایستگاه چمستان معنیدار گردید. در رابطه با صفت ارتفاع نهالها تنها در مبداهای گرگان و نکا تفاوت بین پایههای مادری معنیدار گردید. میزان وراثتپذیری صفت قطر یقه در مبداهای گرگان، نکا، چمستان و گیلان بهترتیب ‮‭38‬/،‮‭92 0‬/،‮‭0/35 0‬ و ‮‭0/87‬ به دست آمد. میزان وراثتپذیری برای صفت ارتفاع در چهار مبدا یاد شده بهترتیب ‮‭78‬/،‮‭81 0‬/،‮‭0/32 0‬ و ‮‭0/61‬ تخمین زده شد. واژه های کلیدی: تنوع ژنتیکی، بلندمازو، ساختار ژنتیکی، وراثت پذیری، ژنتیک جمعیت، جنگلهای شمال، چمستان، ایران