بررسی تعیین گسترش جغرافیایی اراضی تغییر کاربری یافته در اثر کوره پزخانه ها در استان فارس و بررسی اثرات آن بر تولید اراضی کشاورزی

در سال های اخیر تغییر کاربری اراضی کشاورزی، نگرانی های زیادی را از بابت دستیابی به تولید پایدار و امنیت غذایی در سطح ملی بوجود آورده است. این تحقیق در قالب یک پروژه تحقیقاتی به منظور بررسی ابعاد مختلف تغییر کاربری اراضی کشاورزی به کوره پز خانه ها در مناطق انتخابی استان فارس انجام شد. روش تحقیق شامل تعیین ابعاد جغرافیایی تغییر اراضی مستعد کشاورزی به کوره های آجرپزی در دوره های زمانی مختلف، تعیین خصوصیات خاک و کلاس طبقه بندی اراضی زیر کوره ها و بررسی آثار زیست محیطی این نوع تغییر کاربری است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای نرم افزار‭Google Earth ‬، حدود گسترش جغرافیایی اخیر فعالیت کوره های آجرپزی و بر اساس تفسیر عکس های هوایی سال های ‮‭1334‬ و ،‮‭1372‬ دامنه این نوع تغییر کاربری در دوره های زمانی گذشته در دشت های مورد مطالعه مشخص و بر روی نقشه های پایه توپوگرافی ‮‭1 :25000‬ ترسیم شد. نقشه های تولید شده در یک سامانه اطلاعات جغرافیایی ‭(GIS) ‬رقومی گردید. با استفاده از روند اخیر گسترش جغرافیایی کوره ها، گسترش آتی دامنه اراضی مورد تهدید این نوع تغییر کاربری پیش بینی گردید. برای بررسی تاثیر تغییر کاربری اراضی بر روی تولید کشاورزی، خصوصیات خاک و کلاس طبقه بندی اراضی با استفاده از تشریح نیمرخ های خاک و اراضی در واحدهای نقشه خاک و نتایج تجزیه های آزمایشگاهی نمونه های خاک نیمرخ ها در محدوده های مطالعاتی تعیین شد. جمع بندی نتایج پس از انجام تجزیه و تحلیل های لازم از طریق تلفیق اطلاعات موجود انجام گردید. بر اساس این نتایج، تا ‮‭1353‬به عنوان سال شروع به کار کوره ها، سراسر دشت های مورد مطالعه بصورت منسجم زیر کشت محصولات کشاورزی بوده اند. از سال ‮‭1353‬ تا ،‮‭1372‬ در شهرستان مرودشت و کوار به ترتیب ‮‭213‬ و ‮‭86‬ هکتار اراضی مستعد کشاورزی به احداث کوره های آجرپزی اختصاص یافته است. این مقدار تا ،‮‭1390‬ در مرودشت به ‮‭700‬ و در دشت کوار به ‮‭743‬ هکتار رسیده است. سرعت این نوع تغییر کاربری که در دو دهه اخیر سرعت بیشتری یافته، بیشتر تابع چشم پوشی دستگاههای نظارتی از اجرای قوانین موجود و مسایل اقتصادی است که از جمله آن می توان به عدم رقابت سود حاصل از تولید محصولات کشاورزی در واحد اراضی با درآمد بدست آمده از تولید آجر نام برد. اراضی دشت های مورد مطالعه دارای خاک های آهک دار عمیق ‭(Typic Calcixerepts) ‬و زهکشی مناسب بوده و به دلیل بافت سنگین خاک (لوم رسی سیلت دار تا رسی سیلتی) در زیر کلاس دو اراضی ‭(IIS) ‬یا اراضی نسبتا مناسب برای آبیاری قرار می گیرند. در دشت های مطالعاتی، کیفیت آب برای کشاورزی مناسب و اراضی از نظر آب آبیاری محدودیتی برای کشاورزی ندارد. تغییر کاربری اراضی، سالانه فرصت تولید حدود ‮‭10000‬ تن گندم را تنها در این دو منطقه از بین برده است. علاوه بر آن آلودگی های زیست محیطی حاصل از مصرف مازوت و نفت کوره، امری متداول در این مناطق است. بر اساس نتایج این تحقیق اگر روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی به کوره های آجرپزی با سرعت کنونی ادامه یابد، سطح وسیعی از اراضی مستعد کشاورزی از چرخه تولید خارج شده و زیان های جبران ناپذیری به امنیت غذایی کشور وارد خواهد ساخت. واژه های کلیدی: امنیت غذایی، تغییر کاربری اراضی، تخریب اراضی کشاورزی، کوره پزخانه ها، سامانه اطلاعات جغرافیایی ‭(GIS)‬، نرم افزار‭Google Earth