بررسی کاربرد سدهای زیرزمینی در مدیریت منابع آب قنوات (خرانق یزد)

طرح تحقیقاتی بررسی کاربرد سدهای زیرزمینی در مدیریت منابع آب قنوات (خرانق یزد) به منظور بررسی امکان بهره برداری از منابع آب زیر سطحی بعنوان منابع تامین آب پایدار در مناطق خشک و کم آب و بررسی تاثیر احداث بند زیر زمینی بر میزان آبدهی قنوات انجام گردید. حوزه دهوک یکی از زیر حوزه های خرانق می باشد (نقشه1). حداکثر ارتفاع حوزه دهوک ‮‭2945‬ متر و حداقل ‮‭1615‬متر از سطح دریا می باشد. متوسط بارندگی ‮‭195‬ میلی متر برآورد گردیده است. این محدوده که موقعیت جغرافیایی آن در طول ‮‭54‬درجه و ‮‭40‬ دقیقه شرقی و ‮‭32‬ درجه و ‮‭25‬ دقیقه شمالی واقع گردیده است، در مقیاس ‮‭500:1‬ مورد مطالعه زمین شناسی قرار گرفت. پوشش غالب منطقه را آبرفت های دانه درشت واقع در کف بستر آبراهه تشکیل می دهد. سازند شیلی شمشک با میان لایه هایی از سیلت تا ماسه سنگ کوارتزیتی در بیرونزدگی های اطراف محل مطالعه به چشم می خورد که آثار تکتونیزه در آنها مشاهده می گردد. در بررسی ژیو الکتریک محدوده مورد مطالعه تعداد 9 سونداژ الکتریک با حداکثر فاصله الکترودهای جریان معادل ده متر در محدوده محور پیشنهادی برای احداث سد زیرزمینی و مخزن آن انجام شد. تفسیر نتایج این سونداژها نشان می دهد که مقاومت ویژه لایه آبرفتی از بالادست به سمت محور پیشنهادی و از مرکز آبراهه به سوی تکیه گاه ها کاهش می یابد. این مسیله بیانگر درشت دانه بودن نسبی آبرفت ها و در نتیجه نفوذپذیری بیشتر آنها در بالا دست و در بستر آبراهه نسبت به نقاط دیگر می باشد. مقادیر مقاومت ویژه الکتریکی سنگ کف نیز که با توجه به رخنمونهای اطراف احتمالا شامل تناوب ماسه سننگ و شیل است(پیوست1 نقشه زمین شناسی)، بسیار کمتر از مقادیر مربوط به آبرفت های بالایی می باشد(جدول‮‭18-3‬). حجم آبرفت پشت مخزن سد تا خط تراز تاج سد ‮‭21352‬ متر مکعب و حداکثر حجم آب قابل ذخیره ‮‭4384‬ متر مکعب برآورد گردیده است. با توجه به توپو گرافی محل انتخاب شده سد زیرزمینی با طول تاج سد ‮‭90‬ متر و در کف ‮‭75‬ متر احداث گردید. عمق گود برداری انجام شده در گودترین نقطه ‮‭12‬ متر است که تا عمق 5 متری عملیات خاک برداری آن توسط بولدوزر و به عرض متوسط 7 متر برداشت گردیده و مابقی تا عمق ‮‭12‬ متری به عرض متوسط 2 متر توسط بیل مکانیکی گودبرداری شده است. سازه به اجرا درآمده از نوع سنگ و سیمانی و مصالح مورد نیاز طرح، سنگ کوهی، ماسه و سیمان می باشد که با توجه به کوهستانی بودن محل اجرای طرح سنگ های مورد نیاز از محل وا ریزه ها و سنگ های رودخانه ای فراهم شده است، همچنین ماسه از نوع شسته ملات از معدن به محل احداث سد حمل گردید. جهت مشاهده سطح آب درپشت سد یک حلقه چاه مشاهده ای توسط کول های سیمانی ایجاد شده است که سطح آب درآن قابل اندازه گیری می باشد. همچنین برای انتقال آب از زیر سد تا محل حوضچه ای که برای انتقال آب قنات دهوک به خرانق ساخته شده کانالی به طول ‮‭250‬ متر حفر گردیده و آب زیر سد توسط لوله پلی اتیلن به قطر 2 اینچ که در کف کانال مذکور قرارگرفته به حوضچه منتقل می گردد. اندازه گیری دبی قبل و بعد از اجرای سازه و نمونه برداری از اب نیز انحام گردیده است هرچند آمار روند رو به رشدی را نشان می دهد(نمودار ‮‭12‬) ولی با توجه به تاخیر اجرای سد به دلیل عدم تامین به موعد منابع مالی خاص، لازم است اندازه گیری ها و آمار برداری ادامه یابد تا بتوان با تجزیه وتحلیل آماربه نتایج تاثیر سد زیر زمینی دست یافت. واژه های کلیدی: سد زیررمینی، خرانق، ژیو الکتریک، حجم مخزن، آزمایش نفوذپذیری