بررسی معیار بلوغ و راه اندازی تکنیک های جمع آوری و ارزیابی اسپرم در مار سمی زنجانی‭( ( Vipera albicornuta ‬نر

افعی زنجانی ‭(Vipera albicornata)‬مار سمی بومی ایران، از استان آذربایجان، و در لیست قرمز حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی جهانی جزو مارهای آسیب پذبر است. ذخیره سلول های جنسی و جنینی جانور و افزایش جمیعت و رهاسازی در طبیعت از روش های کار آمد و مورد توجه محققین، برای حفظ گونه های جانوران کمیاب است. شناسایی پتانسیل و ویژگی های تولید مثلی جانور از اقدامات اولیه و ضروری برای تکثیر و افزایش جمیعت جانوری است. هدف از انجام این مطالعه تعیین شاخص های بلوغ و ارزیابی پارامترهای اسپرمی ، شامل غلظت، تحرک، زنده ماندن ، مورفولوژی و ماندگاری، در افعی زنجانی است. پارامتر های تولید مثلی اسپرم در افعی زنجانی نر در فصول پاییز ، زمستان و بهار بررسی شد. نمونه ها در مهر و آذر ماه ‮‭1389‬و اردیبهشت ماه ‮‭1390‬ از بستان آباد- آذربایجان شرقی ایران جمع آوری شدند وپس از انتقال به آزمایشگاه و نگهداری در شرایط متعارف، مورد مطالعات ماکروسکوپی و میکروسکوپی قرار گرفتند. یافته ها نشان داد میانگین طول و وزن بدن جانور به ترتیب در نمونه های پاییز، زمستان و بهار، ‮‭73/65 4/ 35‬ سانتیمتر ، ‮‭193/25 39/55‬ گرم و ‮‭72/75 10/ 21‬ سانتیمتر ، ‮‭209 /17 92/ 65‬ گرم و ‮‭76/00 1/41‬ سانتیمتر ، ‮‭197/ 50 3/ 52‬ گرم بود. میانگین حجم بیضهصهای راست و چپ به ترتیب در پاییز ‮‭0/61 0/81‬ و ‮‭46 0/17‬/،0 زمستان ‮‭63 0/4‬/. و ‮‭0/55 0/ 2‬ و در بهار ‮‭0/56 0/ 06‬ و‮‭0/36 0/03‬ میلی لیتر، و همواره بیضه های راست بزرگتر از چپ بودند. میانگین غلظت اسپرم در مجرای واز دفران در پاییز /‮‭106‬ ‭ml‬ا ‮‭0/90 0/35‬ ، زمستان /‮‭106‬ ‭ml‬ا‮‭0/45 0/4‬ و بهار/‮‭106‬ ‭ml‬ا‮‭2/02 2‬ بود که اختلاف معنی داری داشتند و میانگین درصد اسپرم های متحرک به ترتیب در پاییز، زمستان و بهار، (‮‭47/33- 85‬)‮‭54/88‬ ، (‮‭0-9‬ )‮‭6/80‬ و (‮‭55-68‬) ‮‭61/16‬ درصد بودکه اختلاف معنی داری داشتند. بطور کلی به نظر می رسد، افعی های زنجانی نر با طول بدن بیش از ‮‭61‬ سانتیمتر بالغ هستند و بهار فصلی مناسب برای جمع آوری اسپرم های وازدفرانی با کیفیت وکمیت قابل قبول برای باروری است. کلید واژه ها: افعی زنجانی، ارزیابی اسپرم، شاخص بلوغ