ارزیابی فنی- اقتصادی کشت گیاهان پوششی با تاکید بر بهینه سازی سیستمهای زراعی و توسعه کشاورزی پایدار

به منظور بررسی تاثیر مدیریت های مختلف کود سبز گیاهان پوششی بر کنترل علف های هرز، خصوصیات خاک و عملکرد نظام های تناوبی مبتنی بر گندم، این تحقیق از سال ‮‭1383‬ به مدت شش سال زراعی (‮‭1383 1388‬) در دو فاز مجزا و سه آزمایش مستقل در ایستگاه تحقیقاتی خیرآباد زنجان اجرا گردید. آزمایش های مستقل مشتمل بر سه تناوب کشت (گندم- گیاه پوششی- لوبیا-گندم)، (گندم- گیاه پوششی- پیاز- گندم) و (گندم- گیاه پوششی- سیب زمینی- گندم) بودند. آزمایش با اعمال پنج نوع مدیریت شامل 1- کشت گیاه پوششی خلر بعد از برداشت گندم و حذف کود سبز آن، 2- کشت گیاه پوششی خلر بعد از برداشت گندم و افزودن کود سبز آن به خاک، 3- کشت گیاه پوششی ماشک بعد از برداشت گندم و حذف کود سبز آن، 4- کشت گیاه پوششی ماشک بعد از برداشت گندم و افزودن کود سبز آن به خاک و 5- شاهد بدون کشت گیاه پوششی (کود سبز گندم ریزشی) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار به اجرا در آمد. گیاهان علوفه ای مورد استفاده متعلق به دو گونه خلر ‭(Lathyrus sativus ) ‬و ماشک ‭(Vicia sativa) ‬بودند. در نتایج حاصل، اثر کشت گیاهان پوششی خلر و ماشک بر کنترل علف های هرز در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. میانگین عملکرد وزن خشک علف های هرز در تیمار شاهد (‮‭1/66‬ تن در هکتار) به ترتیب ‮‭52‬ و ‮‭59‬ درصد بیشتر از دو تیمار خلر و ماشک بود. وزن خشک گندم سبز در تیمارهای مورد کشت معنی دار نبود. بین دو گیاه خلر و ماشک از نظر میانگین عملکرد ماده خشک و میزان ذخیره نیتروژن تفاوت معنی دار مشاهده نگردید. دامنه تغییرات میانگین عملکرد ماده خشک و میزان تجمع نیتروژن در گیاهان خلر و ماشک به ترتیب از ‮‭1/62- 5/14‬ و ‮‭1/48 4/19‬ تن در هکتار و از ‮‭50/13 156/9‬ و ‮‭35/6 100/4‬ کیلوگرم در هکتار متفاوت بود. نتایج به دست آمده از هر دو فاز موید برتری غیر معنی دار تیمارهای افزودن کود سبز خلر و ماشک از نظر عملکرد و اجزای عملکرد محصولات مورد بررسی در توالی کشت، نسبت به تیمارهای حذف و شاهد بودند. در هر دو فاز بیشترین و کم ترین مقادیر میانگین وزنی قطر خاکدانه ها ‭(MWD)‬، کربن آلی و پتاسیم خاک به ترتیب از تیمارهای افزودن و حذف کود سبز گیاهان خلر و ماشک حاصل شدند. تاثیر کود سبز گیاهان پوششی خلر و ماشک بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، عملکرد و اجزای عملکرد محصولات مورد بررسی در توالی های کشت در هر دو فاز یکسان بود. جمع بندی نتایج آزمایش، تولید اقتصادی کود سبز خلر و ماشک را در شرایط کشت آیش تابستانی و تاثیر مثبت افزودن آن را بر بهبود عملکرد محصولات متعاقب، خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، کنترل علف های هرز و بازیافت ضایعات گندم نشان داد. ارزیابی اقتصادی تیمارها نشان داد که در مجموع تیمار کشت گیاه پوششی خلر بعد از برداشت گندم و افزودن آن با خاک، اقتصادی ترین و مناسب ترین تیمار آزمایش می باشد. واژه های کلیدی: آیش تابستانی، گیاهان پوششی، مدیریت کود سبز، خصوصیات خاک، ارزیابی اقتصادی