بررسی خصوصیات رویشگاهها و پراکنش گونه های مختلف جنس تیموس در ایران (خراسان)

گونه های مختلف جنس آویشن ‭(Thymus) ‬به دلیل داشتن ماده موثره تیمول و کارواکرول بسیار مورد توجه قرار گرفته اند و اکثر آنها به عنوان ضد نفخ، تقویت معده ، و سرماخوردگی مصرف سنتی داشته و همچنین به دلیل داشتن مواد موثره فوق خاصیت ضد قارچ، ضد باکتری و ضد کرم دارند. به منظور بررسی خصوصیات اکولوژیکی گونه های آویشن گزارشات و نقشه های موجود مربوط به طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور بازبینی گردید و با بازدید از مناطق پراکنش و نقشه های تهیه شده سه رویشگاه جهت مطالعه انتخاب گردید در هر سه رویشگاه انتخابی به تعداد سه ترانسکت طولی و در هر ترانسکت تعداد ‮‭30‬ کودرات مستقر و لیست گونه های گیاهی موجود در کوادرات، تراکم، فراوانی و پوشش تاجی گونه های آویشن و سایر خصوصیات از قبیل درصد سنگ و سنگریزه ، درصد خاک لخت و لاشبرگ در رویشگاههای مورد بررسی اندازه گیری گردید. با تهیه نمونه خاک از رویشگاهها خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از قبیل بافت خاک ، میزان گچ و آهک، ‭PH‬، ‭EC ‬، عناصر مختلف مثل مواد آلی، فسفر و پتاس تعیین شد. مراحل فنولوژی گونه ها و همچنین وضعیت سیستم ریشه بررسی گردید. از هر سه رویشگاه به تفکیک گونه بذر گیاه جمع آوری و وزن هزار دانه و قوه نامیه آنها تعیین شد. در نهایت با استفاده از اطلاعات بدست آمده، آنالیز های لازم انجام شده و نقشه های تکمیلی رویشگاه های گونه های آویشن با استفاده از سیستم نرم افزار ‭GIS ‬تهیه و با سایر نقشه های موجود تلفیق گردید نتایج بررسی انجام شده نشان داد که دو گونه از جنس ‭Thymus ‬به نام های ‭Thymus transcaspicus (‬آویشن خراسانی، آویشن ترکمنی) و ‭Thymus transcaucasicus ( ‬آویشن تفلیسی) در استان خراسان رضوی پراکنش دارد. رویشگاه های گونه های آویشن عمدتا در مناطق و ارتفاعات هزارمسجد، بینالود و قسمتی از شمال غرب قوچان قرار گرفته اند. نتایج بررسی پوشش گیاهی نشان داد که گونه ‭T. transcaspicus ‬در رویشگاه توکل باغ دارای بیشترین درصد پوشش ( %9 ) و در رویشگاه هزار مسجد گونه ‭T. Transcaucasicus ‬درصد پوشش بیشتری( 3/%7 ) داشت. درصد فراوانی و تراکم هر دو گونه در رویشگاه هزار مسجد بیشتر از دو رویشگاه دیگر بود. پوشش غالب در رویشگاه هزار مسجد جننگلهای ارس ‭( Juniperus excelsa ) ‬است که درمنه و گندمیان نیز به عنوان مهمترین گونه های زیر اشکوب جنگل به همراه درختان ارس می باشد. 7/%‮‭43‬ از مساحت کل رویشگاههای آویشن در اقلیم مدیترانه ایی فرا سرد و ‮‭38/16‬ % در اقلیم نیمه خشک فراسرد رویش دارد وکمترین مساحت اقلیم ( ‮‭71‬/%1 ) مربوط به اقلیم خشک بیابانی فرا سرد می باشد. نتایج مطالعات خاکشناسی نشان داد که رویشگاههای آویشن از نظر ‭EC‬، رس، پتاسیم و سنگریزه اختلاف معنیصداری با یکدیگر ندارند و از نظر بقی عناصر مورد بررسی در این پژوهش اختلاف معنیصداری وجود داشت. سهم نسبی پوششصگیاهی گون ‭T. transcaspicus ‬در رویشگاه توکل باغ (بینالود) بیشتر از دو رویشگاه دیگر میصباشد که درصد شن و اسیدیته بیشتر و دارای کمترین درصد رس است و سهم نسبی پوششصگیاهی گون ‭T. transcaucasicus ‬در رویشگاه پارک تندوره بیشتر است که عمدتا دارای خاکصهای سیلتی میصباشد. نتایج نشان داد که گسترش ریشهصدوانی گون ‭T.transcaspicus ‬در رویشگاهصهای مختلف، اختلاف معنیصداری ندارد. در صورتیکه گسترش ریشه صدوانی گون ‭T.transcaucasicus ‬دارای اختلاف معنیصداری است. نتایج بررسی فنولوژی نشان داد که در هم رویشگاهصها، شروع رشد رویشی در اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت است. تکمیل رشد رویشی ، گلصدهی و رسیدن بذر برای هر دو گونه آویشن در رویشگاه هزار مسجد زودتر و در رویشگاه توکل باغ دیرتر انجام میصشود کلمات کلیدی: آویشن خراسانی و تفلیسی، اکولوژی، رویشگاه