بررسی تغییرات فصلی تولید و مصرف گیاهان مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (قم - سلفچگان)

در این پروژه، تولید و مصرف چهار گونه گیاهی بره چر‭( Buffonia macrocarpa)‬، نازبیابانی ‭(Andrachnae fruticulosa) ‬، درمنه دشتی‭(Artemisia sieberi ) ‬و یال اسبی ‭( Buffonia macrocarpa) ‬و گونه های یکساله که جمعا حدود ‮‭85‬ درصد پوشش مرتع در سایت سلفچگان را دارند، مورد بررسی قرار گرفت. تولید در داخل قطعه محصور در فصل رویش (پنج ماه) و مصرف در بیرون این قطعه که تحت چرای دام بود، در فصل چرا (نه ماه) اندازه گیری شد. با مقایسه تولید و مصرف هر گونه در ماههای مختلف، روند رفتار رویشی گونه در مرتع و زمان حداکثر تولید آن و نیز میزان استفاده از هر گونه تعیین گردید. این بررسی در طی پنج سال از ‮‭1385‬ لغایت ‮‭1389‬ انجام شد. مقایسه میزان تولید کل گونه های مرتعی در سال های اجرای طرح نشان داد اولا میران بارندگی سالانه اثرات مشخصی بر میزان کل علوفه تولیدی مرتع داشته ثانیا تغییرات میزان تولید در هر یک از گونه های مورد مطالعه از روند یکسانی برخوردار نبوده به نحوی که گونه های یکساله با شدت بیشتری به میزان بارندگی وابسته بوده اند. تولید در سالهای بررسی متفاوت بود (‮‭0/05‬‭p<). ‬در مجموع سال سوم بیشترین تولید را داشت، هرچند در برخی از گونه ها مثل ناز بیابانی این سال پرتولید نبود. در کل مرتع تولید سال پرتولید نسبت به سال کم تولید، بیش از سه برابر علوفه تولید نمود. این تفاوت در تولید در یکساله های پهن برگ تا شش برابر بود. بطو متوسط به ترتیب گونه یال اسبی و پهن برگانه علفی یکساله بدلیل پوشش زیاد، بیشترین تولید را در مرتع داشتند. در متوسط چهار ساله، بیش از دو سوم تولید مرتع تا فروردین ماه و بیش از ‮‭90‬ درصد تا آخر اریبهشت ماه انفاق افتاد ولی این روند در همه گونه ها یکسان نبوده و در دو گونه بره چر و ناز بیابانی متفاوت بود. بطور متوسط ‮‭6.17‬ درصد علوفه تولید شده مرتع مورد استفاده دام قرار گرفت که مصرف، در سال پرتولید از دیگر سالها کمتر بود. در گونه ها نیز بیشترین مقدار مصرف از گونه بره چر صورت گرفت و گونه های نازبیابانی، یال اسبی و درمنه در اولویت بعدی قرار داشتند. در یکساله های گندمی مصرف کمترین مقدار بود. بطور متوسط بیشترین مقدار علوفه مصرف شده در ماههای فروردین، اردیبهشت و سپس آذر ماه انفاق افتاد که شاید بدلیل استفاده دام از یکساله ها در ماههای اول سال باشد و در ماههای تابستان مصرف خیلی کم بود. این روند مصرف در گونه های دایمی به غیراز گونه یال اسبی متفاوت بود. روند تولید نسبی گونه های گیاهی در ماههای مختلف سال، نشان می دهد بیشترین تولید علوفه در دو ماه فروردین و اردیبهشت صورت گرفته است. همچنین روند مصرف نسبی گونه های گیاهی در ماههای مختلف سال، نشان می دهد مصرف نسبی گونه ها از روند مناسبتری در طول سال برخوردار است. کلمات کلیدی: تولید و مصرف علوفه، گونه های مرتعی، مراتع استپی، یکه باغ، سلفچگان، قم