بررسی آماری و زیست شناسی ماهیان خاویاری در حوضه جنوبی دریای خزر(آبهای ایرانی)

این مطالعه در راستای طرح "بررسی آماری و زیست شناسی ماهیان خاویاری در سواحل جنوبی دریای خزر (آبهای مازندران) بصورت ماهانه در طی سالهای ‮‭1388‬ لغایت ‮‭1391‬ انجام شد. در مجموع تعداد ‮‭1859‬ عدد ماهی خاویاری از گونه های مختلف شامل تاسماهی ایرانی ‭(Acipenser persicus) ‬با ‮‭1283‬ عدد (%‮‭69‬) ، ازون برون ‭(A. stellatus) ‬با ‮‭348‬ عدد (%‮‭19‬)، فیل ماهی ‭(Huso huso) ‬با ‮‭109‬ عدد (%6)، شیپ ‭(A. nudiventris) ‬با ‮‭77‬ عدد (%4) و تاسماهی روسی ‭(A. gueldenstaedtii) ‬با ‮‭42‬ عدد (%2) بترتیب بیشترین و کمترین درصد فراوانی را در صید تشکیل دادند. در کل ‮‭53263/6‬ کیلوگرم گوشت و ‮‭5633‬ کیلوگرم خاویار بدست آمد و نسبت درصد خاویار به گوشت در کل جمعیت ‮‭10/6‬ بدست آمد. نتایج نشان داد که میزان تولید گوشت و خاویار برای تمام گونه ها از سال ‮‭1388‬ تا ‮‭1391‬ دارای روند کاهشی بوده بطوریکه میزان گوشت و خاویار تاسماهی ایرانی به ترتیب از ‮‭12146‬ به ‮‭4465‬ کیلوگرم و خاویار از ‮‭1358‬ به ‮‭487‬ کیلوگرم تقلیل یافته است . میزان صید در واحد تلاش صیادی نشان داد که روند آن از سال ‮‭1388‬ لغایت ‮‭1391‬ کاهشی بوده است. در کل میزان صید در واحد تلاش تاسماهی ایرانی از ‮‭0/150‬ (‮‭1388‬) به ‮‭0/130‬ در سال ‮‭1391‬ ، ازون برون از ‮‭0/009‬ (‮‭1388‬) به ‮‭0/021‬ (‮‭1391‬(، تاسماهی روس از ‮‭0/002‬ (‮‭1388‬) به ‮‭0/003‬ (‮‭1391‬( ، شیپ از ‮‭0/027‬ (‮‭1388‬) به ‮‭0/001‬ (‮‭1391‬) و فیلماهی از ‮‭0/123‬ (‮‭1388‬) به ‮‭0/018‬ کیلوگرم قایق/روز در سال ‮‭1391‬ کاهش داشته است. در مجموع از کل ماهیان خاویاری صید شده تعداد ‮‭1061‬ عدد ماهی دارای خاویار بودند که تاسماهی ایرانی با %‮‭69‬ بیشترین فراوانی، ازون برون (1/%‮‭18‬)، فیلماهی (5/%5)، شیپ (7/%4) و تاسماهی روس با 7/%2 کمترین فراوانی را در تولید خاویار به خود اختصاص دادند. از نظر رقم بندی خاویار نیز دان 1 با 6/%‮‭49‬ ، دان 2 (%‮‭38‬)، دان 3 (6/%‮‭10‬) و فشرده با 9/%1 به ترتیب بیشترین و کمترین سهم را در رقم بندی خاویار داشتند. بیشترین میزان تولید گوشت و خاویار مربوط به گونه تاسماهی ایرانی با ‮‭31414‬ کیلوگرم و ‮‭3515/7‬ و کمترین آن مربوط به تاسماهی روس با ‮‭841‬ کیلوگرم و ‮‭105/9‬ کیلوگرم بود. نتایج نشان داد که 9/%‮‭65‬ از ماهیان بوسیله صیدگاهها و 1/%‮‭34‬ بوسیله ماهیگیران پره صید شدند. در مجموع ‮‭391‬ عدد ماهی از گونه های مختلف تعیین سن شدند که حداکثر سن ماهی صید شده مربوط به فیلماهی ماده با ‮‭41‬ سال و حداقل آن مربوط به گونه ازون برون با 9 سال سن بود. تاسماهی ایرانی و ازون برون دو گونه غالب نسبت به سایر گونه ها در صید بودند. تاسماهی ایرانی در سالهای ‮‭89 1388‬، ‮‭90‬، و ‮‭91‬ ، به ترتیب بیشترین فراوانی را در گروههای سنی ‮‭14-15‬ ساله (‮‭50‬%) ، ‮‭15-16‬ ساله (‮‭41‬%) ، ‮‭14-15‬ ساله (%‮‭57‬) و ‮‭15-16‬ ساله (%‮‭56‬) داشت. همچنین ازون برون بیشترین فراوانی را در سنین ‮‭14‬ ساله (%‮‭50‬) در سال ،‮‭15-16 88‬ ساله (%‮‭41‬) در سال ،‮‭14 89‬ ساله (%‮‭43‬) در سال ‮‭90‬ و در گروه سنی ‮‭13-14‬ ساله (%‮‭59‬) در سال ‮‭1391‬ به خود اختصاص دادند. بررسی میانگین طول چنگالی و وزن بدن در گونه های مختلف ماهیان نشان داد که میانگین طول چنگالی و وزن بدن تاسماهی ایرانی دارای روند کاهشی بوده، بطوریکه میانگین طول چنگالی و وزن بدن تاسماهی ایرانی به ترتیب از ‮‭152/4 16/7‬ سانتی متر و ‮‭25/8 9/2‬ کیلوگرم در سال ‮‭1388‬ به ‮‭146/6 18/7‬ سانتی متر و ‮‭22/1 9/2‬ کیلوگرم در سال ‮‭1391‬ کاهش یافت. در مقابل، میانگین طول چنگالی و وزن فیلماهی به ترتیب از ‮‭218/8 41/1‬ سانتی متر و ‮‭137/3 96/6‬ کیلوگرم در سال ‮‭1388‬ به ‮‭231/3 45/2‬ سانتی متر و ‮‭146/2 78/5‬ کیلوگرم در سال ‮‭1391‬ افزایش داشته است. بنابراین نتیجه گیری می گردد که ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر دارای روند کاهشی بوده و برخی از گونه های آن که در سال ‮‭1385‬ در لیست قرمز در طبقه ماهیان در معرض خطر قرار داشتند هم اکنون با یک پله سقوط در طبقه ماهیان در معرض خطر بحرانی قرار دارند که می تواند زنگ خطر جدی برای این ماهیان با ارزش باشد. با توجه به شرایط کنونی پیشنهاد می گردد که روند توقف صید تجاری ماهیان خاویاری در دریای خزر ادامه یابد و فقط صید مولدین مورد نیاز جهت تکثیر مصنوعی و بررسی های تحقیقاتی البته با تامین اعتبار به موقع انجام گردد. کلمات کلیدی: زیست شناسی، ماهیان خاویاری،تاسماهی ایرانی، ازون برون، تاسماهی روس، شیپ، فیلماهی، صید در واحد تلاش، دریای خزر، ایران