شناسایی، احیا و ارزیابی شبدر های شناسایی نشده بانک ژن گیاهی ملی ایران

ذخایر توارثی هرگونه گیاهی به ویژه اکوتیپ ها و جمعیت های وحشی آن گونه اساس تنوع آن گونه به شمار می روند که می توانند در برنامه های اصلاحی به نژادگران مورد استفاده قرار گیرند. جنس شبدر ‭(Trifolium) ‬متعلق به تیره فاباسه و مشتمل بر گونه های یکساله و چند ساله است. بسیاری از گونه های این جنس می توانند در شرایط آب و هوایی مختلف اعم از محیط های نسبتا سرد تا مرطوب، نیمه گرم یا گرم دوره رویشی خود را با موفقیت گذرانده و به مرحله گلدهی برسند. در این بررسی ‮‭500‬ نمونه از کلکسیون شبدر که تاکنون شناسایی نشده بودند به مدت چهار سال و نیم در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقاتی اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج مورد ارزیابی و شناسایی قرار گرفت و محاسبات آماری با استفاده از نرم افزار های ‭SAS ‬نسخه ‮‭9/1‬ و ‭SPSS ‬نسخه ‮‭18‬ انجام شد. نتایج نشان داد این کلکسیون شامل گونهصهای ‭T. mazanderanicum‬، ‭T. ambigum‬، ‭T. angusfolium‬، ‭ T. alexandrinum‬،‭T.arvense ‬، ‭T. badium‬، ‭T bullatum‬،‭T. campestre ‬، ‭T. cherleri‬، ‭T. clusii‬، ‭T. echinatum‬، ‭T. fragiferum‬، ‭T. grandiflorum‬،‭T. hirtum ‬، ‭T. pilulare‬، ‭T. pratense‬، ‭T. purpureum‬، ‭T. repens‬، ‭ T. resupinatum‬، ‭T. scabrum‬، ‭T. stellatum‬، ‭T. subteranum‬، ‭T. tomentosum‬و ‭T. tumens. ‬بود. گونهصهای ‭T. repens‬، ‭T. pratense‬، ‭T. resupinatum ‬دارای پراکنش زیاد در ایران بوده بنابر این از نظر تنوع ژنتیکی بر اساس صفات مورفولوژیکی بررسی شدند. نتایج بررسی تنوع صفات مورفولوژیکی در گونه ‭T. repens ‬نشان داد که جمعیت های این گونه از نظر طول دندانه های کاسبرگ از تنوع بالایی برخوردارند. همچنین دراین گونه طول دمگل کمترین و طول دندانه های کاسبرگ بیشترین ضریب تغییرات را داشتند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای اختلاف معنی داری از لحاظ کلیه صفات بین دو کلاستر ایجاد شده در این گونه را نشان می دهد. در گونه ‭T. pratense ‬جمعیت ها از نظر ضخامت دمبرگ از تنوع چشمگیری برخوردار بوده. در حالی که از نظر طول دمگل کمترین ضریب تغییرات را داشتند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای نشان داد که اختلاف چشمگیری از لحاظ کلیه صفات در بین دو کلاستر ایجاد شده در این گونه وجود دارد. در گونه ‭T. resupinatum ‬در بین جمعیت ها تفاوت بسیار معنی داری از نظر کلیه صفات به جز طول گل وجود دارد. همچنین در این گونه طول لوله کاسبرگ کمترین و طول دمگل بیشترین ضریب تغییرات را داشتند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای نشان داد که اختلاف قابل ملاحظه ای از لحاظ کلیه صفات در بین دو کلاستر ایجاد شده در این گونه وجود دارد. بنابراین در هر سه گونه می توان با انتخاب نماینده هایی از هریک از دوگروه و انجام تلاقی بین آنها باعث ایجاد حداکثر تنوع ژنتیکی گردید. واژه های کلیدی: شبدر سفید، شبدر قرمز، شبدر ایرانی، تنوع ژنتیکی.