ارزیابی نقش کاربرد خارجی هورمون های گیاهی (بر اسینواسترویید و سیتوکینین) در تحمل به تنش خشکی آخر فصل در ارقام منتخب کلزا

تنش خشکی به طور اساسی و مخربی بسیاری از فرآیندها و مراحل گیاه را تحت تاثیر خود قرار می دهد که از آن جمله می توان به فتوسنتز، تجمع ماده خشک، تبادلات روزنه ای و سنتز پروتیین اشاره کرد. کلزا از دانه های روغنی با ارزش بوده و یافتن ارقامی که بتوانند تنش خشکی را در مرحله آخر رشد (گل دهی و خورجین دهی) بهتر تحمل کنند، در افزایش عملکرد دانه و عملکرد روغن موثر می باشد. همچنین مصرف خارجی برخی تنظیم کننده های رشد می تواند سبب افزایش عملکرد و توان دفاعی گیاه در برابر تنش های محیطی از جمله تنش خشکی شود. لذا یک آزمایش دوساله با هدف بررسی کاربرد خارجی هورمون های گیاهی (براسینواسترویید و سیتوکینین) در تحمل به تنش خشکی آخر فصل در ارقام منتخب کلزا به صورت مزرعه ای در کرج انجام شد. این بررسی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. در این آزمایش زمان آبیاری کلیه کرت ها بر اساس 80 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A از زمان سبز شدن تا 50 درصد گل دهی گیاه انجام شد و پس از این مرحله تنش خشکی به صورت قطع آبیاری تا مرحله رسیدگی فیزیولوژی اعمال شد. در این آزمایش دو رقم منتخب کلزا که در آزمایش غربالگری در مرحله جوانه زنی (آزمایش گلخانه ای) به عنوان حساس (رقم Okapi) و متحمل به خشکی (رقم GKH2005) انتخاب شده-اند مورد ارزیابی قرار گرفت. تیمار محلول پاشی تنظیم کننده های رشد گیاهی شامل سه سطح 1. براسینواسترویید در دو سطح: عدم محلول پاشی و محلول پاشی با غلظت 7-10 مولار محلول 24- اپی براسینولید و 2. سیتوکینین شامل چهار سطح: شاهد (بدون هورمون پاشی)، 50، 100 و 150 میکرومولار و 3. ترکیب همزمان براسینواسترویید (غلظت 7-10 مولار) و سیتوکنین (100 میکرومولار) بود. از تویین-20 (01/0 درصد) به عنوان سورفکتانت استفاده شد. گیاهان در تیمار عدم محلول پاشی (شاهد) با آب دوبار تقطیر تویین-20 (01/0 درصد) محلول پاشی شدند. محلول پاشی ها در مرحله گل-دهی و دو روز قبل از اعمال قطع آبیاری انجام شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر محلول پاشی بر صفات زراعی و مورفولوژی نظیر ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین و عملکرد دانه در سطح آماری معنی دار بود. دو رقم مورد بررسی نیز از نظر ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد خورجین در بوته و عملکرد دانه تفاوت معنی داری داشتند. اثر متقابل هورمون پاشی × رقم تنها بر قطر ساقه، تعداد خورچین در بوته و عملکرد دانه معنی دار بود. در بین سطوح تنظیم کننده های رشد، محلول پاشی با براسینو استرویید بیشترین اثر مثبت را بر اجزای عملکرد و عملکرد دانه داشت به طوری که عملکرد دانه از 1271 کیلوگرم در هکتار در تیمار شاهد (بدون محلول پاشی) به 2406 کیلوگرم در هکتار در تیمار محلول پاشی با براسینو استرویید افزایش یافت. بررسی اثرات متقابل رقم×هورمون پاشی نشان داد که عملکرد دانه در رقم GKH2005 و تیمار بدون محلول پاشی (شاهد) برابر با 1568 کیلوگرم در هکتار بود درحالی که در رقم GKH2005 و تیمار محلول پاشی با براسینواسترویید بیشترین عملکرد دانه به میزان 2603 کیلوگرم در هکتار مشاهده شد. همچنین عملکرد دانه در رقم Okapi و تیمار بدون محلول پاشی (شاهد) برابر با 975 کیلوگرم در هکتار بود درحالی-که در تیمار محلول پاشی با براسینواسترویید عملکرد دانه از رقم مذکور به میزان 2209 کیلوگرم در هکتار بود. موارد ذکر شده نشان دهنده اثرات بسیار مثبت هورمون براسینواسترویید بر گیاه کلزا در شرایط تنش خشکی بود که می تواند به دلیل حفظ و تولید بیشتر تعداد خورجین در بوته باشد. کلمات کلیدی: براسینواسترویید خورجین در بوته، سیتوکنین، عملکرد دانه وکلزا