مقایسه خاک ورزی حفاظتی با خاک ورزی مرسوم در تناوب گندم- کنجد

در این تحقیق، اثر روش های مختلف خاک ورزی از جمله خاک ورزی حفاظتی بر ویژگی های خاک و عملکرد گندم (رقم چمران) و کنجد (داراب 2) بررسی گردید. این پروژه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 5 تیمار و در 4 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی داراب به مدت چهار سال اجرا شد. تیمارهای تحقیق عبارت بودند از 1) کم خاک ورزی با خاک ورز مرکب و کشت گندم و کنجد با خطی کار، 2) کشت مستقیم گندم و کنجد در تمام مدت اجرای پروژه (بی خاک ورزی) ، 3) کشت مستقیم گندم در سال های اول، دوم و چهارم و کشت مرسوم آن در سال سوم وکشت مستقیم کنجد درتمام مدت اجرای پروژه، 4) کشت مستقیم کنجد در سال های اول، دوم و چهارم و کشت مرسوم آن در سال سوم وکشت مستقیم گندم در تمام مدت اجرای پروژه، 5) خاک ورزی مرسوم (شخم با گاوآهن برگردان دار، دیسک، لولر و کشت گندم و کنجد با خطی کار) به عنوان شاهد. برای مقایسه روش های مختلف، برخی صفات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک، مصرف سوخت، ظرفیت مزرعه ای موثر و عملکرد محصول اندازه گیری شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که روش های خاک ورزی حفاظتی در مقایسه با خاک ورزی مرسوم باعث کاهش قابل توجه مصرف سوخت (حداکثر 77% کاهش نسبت به روش مرسوم) و افزایش چشمگیر ظرفیت مزرعه ای موثر انجام عملیات تهیه زمین و کاشت (حداکثر 2/76 برابر نسبت به خاک ورزی مرسوم) شدند. همچنین روش های خاک ورزی حفاظتی باعث افزایش ماده آلی (حداکثر 138% افزایش نسبت به روش خاک ورزی مرسوم) و ذخیره رطوبت در خاک (حداکثر 33% افزایش نسبت به روش مرسوم) گردیدند. بیش ترین مقدار گاز دی اکسید کربن متصاعد شده از خاک متعلق به خاک ورزی مرسوم بود که البته با تیمارهای حاوی کشت مستقیم، اختلاف معنی دار نداشت. هم چنین در مجموع سال های اجرای آزمایش، تفاوت معنی داری بین نفوذ تجمعی و سرعت نفوذ آب در خاک در تیمارهای خاک ورزی حفاظتی و خاک وررزی مرسوم مشاهده نشد. جرم مخصوص ظاهری خاک در تیمارهای خاک ورزی حفاظتی و مرسوم نیز در انتهای فصل رشد تفاوت معنی داری با هم نداشتند. روش های خاک ورزی اثر معنی داری بر پایداری خاکدانه ها داشتند به طوری که خاکدانه ها در روش های حفاظتی دارای شاخص های پایدارتری بودند. همچنین در اکثر سال های اجرای تحقیق، برخی تیمارهای کشت مستقیم عملکردی نزدیک به عملکرد کنجد در تیمار خاک ورزی مرسوم و حتی در برخی موارد بیش تر از عملکرد این تیمار داشت که می تواند بیانگر امکان جایگزینی روش های خاک ورزی حفاظتی به جای خاک ورزی مرسوم در محصول کنجد در مناطق گرم استان فارس باشد. عملکرد گندم تحت تاثیر معنی دار روش های خاک ورزی قرارگرفت به گونه ای که خاک ورزی مرسوم در بیشتر سال های اجرای پروژه، در مقایسه با تیمارهای خاک ورزی حفاظتی دارای بیش ترین عملکرد گندم بود. این یافته نشان دهنده این واقعیت است که در تناوب گندم-کنجد در مناطق گرم استان فارس، گندم حداقل در کوتاه مدت (چهار سال) نتوانسته است خود را با روش های خاک ورزی حفاظتی سازگار نماید و شاید نیاز به زمان بیش تری برای سازگاری داشته باشد. از نظر اقتصادی نیز چنان چه فقط درآمد خالص در نظر گرفته شود، خاک ورزی مرسوم از تمام تیمارهای خاک ورزی اقتصادی تر است، اما اگر ارزش اقتصادی تمام مزایای خاک ورزی حفاظتی نسبت به خاک ورزی مرسوم (افزایش ظرفیت مزرعه ای، افزایش ماده آلی و ذخیره رطوبت خاک، کاهش فرسایش خاک و غیره ) در محاسبات وارد شوند، تیمارهای خاک ورزی حفاظتی از نظر اقتصادی وضعیت بهتری پیدا خواهند کرد.واژه های کلیدی: بی خاک ورزی، خاک ورزی مرسوم، خصوصیات خاک، کم خاک ورزی