واسنجی مدل تجربی FSM از طریق بررسی رسوب مخازن بندهای کوچک در شمال شرقی ایران

یکی از معضلات مهم کشور ایران که باعث کاهش کیفی و کمی خاک می گردد، فرسایش خاک و تولید رسوب می باشد. برای کاهش اثرات سو این پدیده لازم است که اقدامات حفاظت خاک صورت گیرد. بنابراین ضرورت اطلاع از میزان فرسایش خاک و تولید رسوب منطقه وجود داشته و باید مناطق بحرانی را شناسایی نمود. با توجه به نبود ایستگاه های رسوب سنجی در اکثر خروجی های حوزه های آبخیز کشور و عدم کفایت داده ها، مدل های تجربی نظیر مدل نمره دهی به فاکتورها (FSM) ابزارهای مناسبی برای تولید این لایه اطلاعاتی مهم هستند. بنابراین هدف اصلی از اجرای این تحقیق، ویرایش و تطبیق شرایط مدل FSM با طبیعت در سطح حوضه های شمال شرقی ایران می باشد. در اجرای این طرح، ابتدا تعدادی از بندهای ذخیره آب استان های گلستان و خراسان رضوی مشروط بر حداقل عمر تقریبی 10 سال و سرریز ننمودن انتخاب گردید. آبخیز این سدها مورد مطالعه قرار گرفت و لایه های اطلاعاتی لازم برای مدل تجربی FSM تهیه گردید و مقادیر رسوبدهی حوضه ها برآورد شد. آنگاه مقادیر برآوردی از طریق این مدل ها با مقادیر بدست آمده از طریق اندازه گیری رسوبات مخازن بندهای کوچک مقایسه گردید. بر اساس نتایج تحلیل حساسیت مدل، مشاهده گردید که میزان تغییرات عوامل پنج گانه مدل در رسوب دهی زیاد نبوده و مساحت تاثیر بیش تری در رسوب دهی دارد. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده، به کارگیری مدل اصلی استفاده شده در اسپانیا، برآوردی دور از واقعیت و بیش تخمین ارایه می دهد. همچنین این نتیجه گیری حاصل شد که در صورتی که در صورت واسنجی مدل در حوضه های مرکزی، کارایی مدل به نحو چشم گیری افزایش می یابد، به طوری که شاخص NSE از 2115/46- به 0/62 و شاخص RRMSE از 73/78 به 0/57 می رسد. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده، واسنجی مدل بر اساس اقلیم حاکم، راه حلی برای بهبود کاراییبوده، به طوری که در مناطق با اقلیم مدیترانه ای شاخص های NSE و RRMSE به ترتیب برابر 0/83 و 0/52 می باشند که حاکی از کارایی مناسب مدل در این مناطق دارد. در مناطق اقلیمی نیمه خشک نیز مشاهده شد که شاخص های NSE و RRMSE به ترتیب برابر 0/86 و 0/31 می باشند که بیان گر کارایی مدل در این مناطق است. واژه های کلیدی:مدل FSM، رسوبدهی، شدت فرسایش، حوزه آبخیز، آنالیز حساسیت و رسوبات مخازن سدها.