بررسی آفات و بیماری های گونه های مختلف بید (Salix spp.) در استان تهران

استان تهران یکی از رویشگاه های مهم گونه های بید در کشور محسوب می گردد. زیر پروژه بررسی آفات و بیماریهای گونه های مختلف بید (Salix spp.) در این استان از سال 1390 آغاز و به مدت 5 سال به مورد اجرا درآمد. در این بررسی، ابتدا سه ایستگاه در بیشه زارهای طبیعی بید در مناطق دماوند، گیلاوند، خجیر و همچنین کلکسیون بید در مرکز تحقیقات البرز کرج انتخاب گردید و نمونه برداری از بندپایان مختلف روی گونه های مختلف بید در طول فصول رویش به فاصله هر 15روز تا یک ماه یک بار در هر یک از ایستگاه ها صورت گرفت. روش نمونه برداری به صورت جمع آوری مستقیم بندپایان از روی گیاه میزبان، بکارگیری تله اشنایدر، جمع آوری شاخه های آلوده بید و پرورش مراحل نابالغ حشرات روی نهالهای گلدانی انجام شد. جهت نگهداری حشرات، برخی از آنها اتاله شده و نمونه های کوچک داخل الکل 75 و 80 درصد قرار داده شدند. در این بررسی، اندام های دارای علایم بیماری از رویشگاه های مختلف بید جمع آوری گردید و سپس عوامل قارچی جداسازی و روی محیط های معمول کشت شدند. برای شناسایی آفات و بیماری ها، از کتب مختلف و همچنین کلید های شناسایی اخذ شده از اینترنت و همچنین از وجود متخصصین داخلی و خارجی استفاده گردید. در این بررسی میزان تراکم و یا خسارت تعداد 12 گونه آفت و بیماری مهم روی گونه های مختلف بید، با نمونه برداری از درختان، در هر یک از ایستگاه ها تعیین گردید. نمونه برداری به روش تخمین درصد خسارت و یا آلودگی در واحد درخت و یا برداشت تصادفی 80 برگ از جهات چهارگانه هر یک از درختان بید و تعیین تراکم و خسارت آفات و بیماری ها در واحد سطح برگ انجام شد. داده های بدست آمده از دو روش، بعد از اصلاح به صورت جمع اعداد با 5/0 و سپس دو بار جذرگیری، مورد تجزیه آماری قرار گرفتند. آنالیز واریانس داده ها با استفاده از نرم افزارSAS و با توجه به اهداف طرح، از آزمایش Nested در قالب طرح کاملا تصادفی نامتعادل انجام شد. برای مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده گردید. در این بررسی، بالغ بر 90 نمونه از بندپایان زیان آور و همچنین نرم تنان (حلزون ها و لیسه ها) متعلق به 9 راسته و بیش از 38 خانواده از روی 6 گونه بید موجود در رویشگاه های طبیعی استان تهران و همچنین 15 گونه بید موجود در کلکسیون پایه مادری ایستگاه البرز جمع آوری گردید. در مجموع بیش از 61 گونه متعلق به 8 راسته و 28 خانواده از بندپایان و بیش از 6 گونه بیماری از 6 راسته و 6 خانواده در سطح گونه و جنس شناسایی شدند. بر اساس مطالعات انجام شده در رویشگاه ها و طرح کلکسیون در مجموع، تعداد 10 گونه از بندپایان آفت از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و به عنوان آفات متوسط تا زیاد روی درختان بید شناخته شدند. در بین این گونه ها، 8 گونه شامل: سنک صنوبر Monosteira unicostata، شته خالدار بید Tuberolachnus salignus، سوسک چوبخوار Melanophila picta، شته Chaitophorus nigritus، کنه تارتن Tetranychus urticae، گونه ای کنه از جنس Cenopalpus sp.، کنه مولد جاروی جادوگر Stenacis triradiatus و زنبور مولد گال لوبیایی proxima Pontania به طور مشترک در رویشگاه های مختلف و کلکسیون بید، وجود داشتند.در بین عوامل بیماریزا، قارچ های مولد زنگ Melampsora. spp. و قارچ عامل لکه برگی Marssonina salicicola در رویشگاه های دماوند و گیلاوند و در طرح کلکسیون پایه مادری بید، قارچ عامل بیماری فتیله نارنجی Cytospora Chrysosperma نیز از اهمیت بیشتری برخوردار بودند.بر اساس نتایج دو سال بررسی تراکم جمعیت و یا خسارت آفات و بیماری های مهم روی 5 گونه بید در رویشگاه های طبیعی استان تهران، آفاتی نظیر: سنک M. unicostata، شته Chaitophorus nigritus، شته Chaitophorus sp.، کنه تارتن T. urticae و همچنین بیماری های مولد زنگ Melampsora. spp. همگی، روی گونه هایS. alba ، S. excelsa، S. acmophylla وS. triandra فعالیت تغذیه ای داشتند. مقایسه میانگین داده ها در مورد آفات نشان داد که گونه های S. alba وS. excelsa در یک گروه، بیشترین خسارت سنک صنوبر M. unicostata(خجیر)، پشه رزتی Rhabdophaga rosaria (خجیر و گیلاوند) و زنبور مولد گال لوبیایی proxima P. (گیلاوند) را از خود نشان دادند. همچنین گونه S. alba بالاترین خسارت سنک صنوبر M. unicostata (گیلاوند)، کنه مولد جاروی جادوگر S. triradiatus (گیلاوند) و کنه تارتن T. urticae (دماوند) را داشت. در مورد شته های Tuberolachnus salignus، Chaitophorus nigritus و Chaitophorus sp.، بین گونه های بید از نظر تراکم جمعیت این آفات در رویشگاه های مورد مطالعه، اختلاف معنی دار وجود نداشت. در منطقه دماوند، روی سه گونه S. alba، S. triandra و S. elbursensis در یک گروه و همچنین گونه S. acmophylla به ترتیب بالاترین خسارت بیماری های زنگ Melampsora. spp.وM. salicicola دیده شد. در این بررسی، گونه S. elbursensis در رویشگاه های مختلف، فاقد آلودگی به زنبور مولد گال لوبیایی، کنه مولد جاروی جادوگر، پشه مولد گال رزتی و همچنین بیماری مارسونینا بود. بر اساس نتایج دو تا سه سال بررسی تراکم جمعیت و یا خسارت پنج گونه آفت مهم شامل: سنک M. unicostata، شته T. salignus، سوسک چوبخوار M. picta، کنه مولد جاروی جادوگرS. triradiatus، زنبور مولد گال لوبیایی proxima P. و بیماری فتیله نارنجی C. Chrysosperma روی 14 گونه بید موجود در طرح کلکسیون ایستگاه البرز کرج، مقایسه میانگین داده ها در مورد این آفات نشان داد که گونه هایS.excelsa ،S. alba ، S. acmophylla وS. fragilis به ترتیب بیشترین خسارت سنک صنوبر، زنبور گال لوبیایی، کنه مولد جاروی جادوگر و سوسک M. picta را داشته و بین گونه ها از نظر تراکم جمعیت شته خالدار بید، اختلاف معنی دار وجود نداشت. بیماری فتیله نارنجی روی گونه های S. purpurea و S. wilhelmsiana نیز بالاترین خسارت را وارد نمود. در این بررسی نه گونه بید شامل: S. pycnostachya، S. wilhelmsiana، S. purpurea، S. elbursensis،S. z