واسنجی مدل تجربی EPM از طریق بررسی رسوب مخازن بندهای کوچک در شمال شرقی ایران

یکی از معضلات مهم کشور ایران که باعث کاهش کیفی آب و خاک می گردد، فرسایش خاک و تولید رسوب می باشد. برای کاهش اثرات سو این پدیده لازم است که اقدامات حفاظت خاک و آبخیزداری صورت گیرد. لذا ضرورت اطلاع از میزان فرسایش خاک و تولید رسوب منطقه و شناسایی مناطق بحرانی وجود دارد. با توجه به نبود ایستگاه های رسوب سنجی در اکثر خروجی های حوزه های آبخیز کشور و عدم کفایت داده ها، مدل های تجربی می توانند از ابزارهای مناسب برای تولید این لایه اطلاعاتی مهم باشند. یکی از مدل های تجربی رایج در ایران، EPM می باشد.هدف اصلی از اجرای این طرح، تطبیق شرایط مدل با طبیعت و جمع بندی نتایج حاصله در سطح کشور می باشد.در اجرای این طرح، ابتدا تعدادی از بندهای ذخیره آب استان های گلستان و خراسان رضوی مشروط بر حداقل عمر تقریبی 10 سال و سرریز ننمودن انتخاب گردید. آبخیز این سدها مورد مطالعه قرار گرفت و لایه های اطلاعاتی لازم برای مدل تجربی EPMتهیه گردید و مقادیر رسوبدهی حوضه ها برآورد شد. آنگاه مقادیر برآوردی از طریق این مدل ها با مقادیر بدست آمده از طریق اندازه گیری رسوبات مخازن بندها مقایسه گردید. از نتایج تحلیل حساسیت عوامل موثر در رسوب دهی مدل EPM در حوضه های شمال شرقی کشور مشخص گردید که دو عامل زمین شناسی و کاربری اراضی از حساسیت بیش تری نسبت به سایر عوامل برخوردارند، اما بالعکس عامل طول حوضه از حساسیت زیادی دارا نمی باشد.بر اساس نتایج بدست آمدهاز مدل EPM در حوضه های شمال شرقی کشور،برآوردهای مدل با مقادیر مشاهده ای بندها مطابقت مناسبی دارد. شاخص NSE برابر 0/44 و شاخص RRMSE برابر 0/68 نیز این مساله را کاملا تایید می نماید. همچنین، بررسی نتایج حاصل از مدل EPM در حوضه های شمال شرقی کشور با مساحت کم تر از 500 هکتار نشان داد که تخمین های مدل EPM مطابقت مناسبی با رسوب اندازه گیری شده بندها داشته، به طوری که شاخص های NSE و RRMSE به ترتیب برابر 0/71 و 0/48 می باشند. همچنین شاخص های NSE و RRMSE مدل اصلاحی EPM به ترتیب برابر 0/72 و 0/22 می باشند که موید این است که می توان رسوب دهی حوضه های شمال شرقی را با دقت مناسبی از این روش برآورد نمود. واژه های کلیدی: مدل EPM، رسوبدهی، شدت فرسایش، حوزه آبخیز، آنالیز حساسیت و رسوبات مخازن سدها.