تهیه ضوابط مکان یابی و الگوی معماری و ساخت و مرمت و زیباسازی مساجد

طراحی مسجد از زمره طرح‏های سهل و ممتنع معماری محسوب می‏شود. سهل از آن بابت که فاقد ارتباطات فضایی پیچیده است و ممتنع به دلیل آنکه پاسخگویی به زیبایی محسوس و معقول آن تعمق بسیار طلب کرده و تفحص در حوزه‏های مختلف علوم و معارف را ضروری می‏سازد. نسل امروزی مسجد را عرصه کارهای متفاوت می‏بینید؛ از محل برگزاری عزا تا کتابخانه، از مرکز آموزش کامپیوتر و ورزش‏های رزمی تا صندوق‏های قرض‏الحسنه و غیره، همه در عرصه مسجد جای گرفته‏اند و در مواردی هم فراموش می‏شود که همه این استفاده‏ها، فرع بر مهم‏ترین عملکرد مسجد، یعنی فراهم آوردن بستر مناسب نماز، خصوصاً نماز جماعت است. بنابراین یکی از مسائل با اهمیت، توجه به جایگاه و نقش مسجد در طول تاریخ است، تا بدین وسیله با شناخت عملکردهای گوناگون مسجد در گذر زمان، با توجه به ویژگی‏های هر دوره تاریخی به یک جمع‏بندی کلی در مورد نقش و عملکردی که مسجد باید در دوران حاضر داشته باشد برسیم. البته پاسخ به این مساله و تعیین نقش مسجد در حال حاضر در تخصص و بر عهده معماران نیست، بلکه باید فقها و کسانی که مرجعیت دینی و اجتماعی دارند در این زمینه تصمیم‏گیری کنند، اما از آنجا که گاهی برنامه‏ریزی فیزیکی طرح از سوی کارفرما به معماران محول می‏شود، ضروری است که معماران با این مقوله آشنایی داشته ‏باشند. همچنین آشنایی با سیر تحول مکان‏یابی مساجد در شهرهای‏‏‏ایران و نقش مسجد در شکل‏گیری و تحول بافت‏شهری در دوره‏های مختلف تاریخی، نهایتاً به توصیه‏های کلی برای مکان‏یابی مسجد در بافت‏شهری امروز منتهی می‏شود. اهداف پژوهش: الف- با توجه به ماهیت اسلام و لزوم معرفی همه‏جانبه آن و به منظور ترویج امر بنیادی اقامه نماز، خصوصاً نماز‏جماعت و همچنین از آنجا که با اهمیت‏ترین وجه کاربردی مسجد در درجه اول، محلی برای عبادت و سپس به عنوان پایگاهی جهت وحدت مسلمین و نمایش روح یکپارچگی و نیز به عنوان پایگاه جهاد فکری و تعلیم معارف‏اسلامی بوده‏است، طرح و اجرای مساجد با کیفیت معماری مناسب و یا اصلاح مساجد موجود در جهت ترغیب شرکت نمازگزاران در برنامه اقامه نماز و سایر مراسم عبادی از اهمیت زیادی برخوردار‏است. ب- در حالی که ما در کشور، میراث غنی هزار و چهارصد سال مسجد‏سازی داشته‏ایم، متاسفانه در دهه‏های اخیر، این سنت مقدس مخدوش شده، به طوری که نمونه‏های قابل توجه بسیار نادر است و مصادیق کم‏ارزش و گاه غیر قابل دفاع در مساجدی که جدیداً احداث شده‏اند کم نیست. ج- در برخی از نمونه‏های خصوصاً متاخر، مصادیقی وجود دارند که گواه بی‏اطلاعی طراح و معمار طرح از بعضی از مقدمات ظاهراً بدیهی و به اصطلاح محکمات طرح مسجد می‏باشند و لازم است در این زمینه تلاش شود. د- با تدوین توصیه‏هایی جهت طراحی مساجد، معماری‏های مناسبی برای سنجش و ارزیابی طرح‏ها و ساختمان‏های موجود مسجد و احیاناً اصلاح آنها نیز در دست اجرا قرار خواهد گرفت، چرا که ملاک‏های تعیین‏شده، جهت طراحی مساجد در قوانین شهرداری، بسیار ناچیز است و نمی‏تواند جوابگوی نیاز واقعی مهندسان و طراحان باشد. نتایج و دستاوردها: دستاورد این پژوهش کتابی با عنوان «راهنمای معماری مسجد» بوده است که بر اساس مطالعات انجام‏شده در این پژوهش تدوین شده است. همچنین نتایج این پژوهش، در طرح تحقیقاتی دیگری با عنوان «تهیه و تدوین اصول و معیارهای طراحی مساجد درون شهری» مورد استفاده قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

ایوان ، تزئینات ، خصوصیات کالبدی ، رواق ، شبستان ، صحن ، ضوابط ، ضوابط مکان یابی ، مساجد میان راهی ، مسجد ، معماری