انواع معامله معارض؛ بررسی جرم معامله معارض

در دنیای تجارت، ممکن است جرایم مالی مختلفی صورت بگیرد که یکی از آنها معامله معارض است. اگر تا به حال با این اصطلاح روبه رو شده اید اما مفهوم و احکام حقوقی آن را نمی دانید، به خواندن این مقاله ادامه دهید.

منظور از معامله معارض چیست؟

معامله معارض زمانی اتفاق میفتد که شخصی مال خود را به فرد دیگری انتقال دهد و پس از آن، مجددا به عنوان مالک آن مال، آن را به موجب یک مبایعه نامه یا هر گونه سند معارض دیگر به شخص ثالثی بفروشد. این نوع معامله در نظام حقوقی ایران جرم شناخته شده و قابل مجازات است.

تفاوت معامله معارض با کلاهبرداری

در معامله معارض کسی که مالی را به دیگری می فروشد، در ابتدا مالک آن مال بوده اما به دلیل انتقال مال به دیگری، در معامله دوم مالک نیست. در مقابل، کسی که مالی را به قصد کلاهبرداری به دیگری می فروشد، ممکن است مالک آن مال نباشد و با فریب و تقلب مال دیگری را به نام خود می فروشد تا منافع مربوط به آن را کسب کند.

علاوه براین، در کلاهبرداری تنها یک معامله انجام می شود، اما در معامله معارض دو معامله با دو سند عادی یا رسمی منعقد شده است.

تفاوت معامله معارض و فروش مال غیر

در معامله معارض دو معامله انجام می شود، اما در فروش مال غیر تنها یک معامله منعقد می شود. به علاوه، در فروش مال غیر فردی که مال را به فروش می رساند، با فریب خود را مالک مال معامله می کند و اقدام او در حکم کلاهبرداری و قابل مجازات با این عنوان است.

ارکان جرم معامله معارض

این جرم مانند هر جرم دیگری سه رکن اصلی دارد که از شرایط تحقق معامله معارض وجود این سه رکن است. ارکان این جرم عبارت اند از:

• رکن قانونی: معامله معارض به موجب ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک جرم انگاری شده است. در این ماده قانونی می خوانیم: «هر کس به موجب سند رسمی یا عادی نسبت به عین یا منفعت مالی (اعم از منقول یا غیرمنقول) حقی به شخص یا اشخاص داده و بعد نسبت به همان عین یا منفعت به موجب سند رسمی معامله یا تعهدی معارض با حق مزبور بنماید، به حبس با اعمال شاقه از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.»
• رکن مادی: انتقال عین یا منفعت یک مال به دیگری به موجب سند رسمی یا عادی و معامله نسبت به عین یا منفعت همان مال با شخص ثالث رکن مادی این جرم است.
• رکن معنوی یا روانی: قصد انتقال عین یا منفعت مالی که قبلا به دیگری منتقل شده به شخص ثالث رکن معنوی این جرم است.

انواع معاملات معارض

انواع معامله معارض را می توان بر اساس نوع سندی که این معامله با آن انجام شده یا اموالی که در این معامله به دیگری منتقل شده دسته بندی کرد. مطابق با دسته بندی اول، حالت های مختلف معامله معارض عبارت اند از:

• معامله با سند رسمی (یعنی هر دو سند رسمی باشند)
• معامله با دو سند عادی
• معامله اول با سند رسمی و دومی با سند عادی
• معامله اول با سند عادی و دومی با سند رسمی

نکته مهمی که درباره انواع معامله با سند عادی یا رسمی باید به آن اشاره کنیم این است که به موجب ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک، معامله در صورتی به عنوان معامله معارض قابل مجازات است که سند معامله دوم رسمی باشد. بنابراین، حالت های دوم و سوم این معاملات را نمی توان قابل مجازات به موجب این قانون دانست و باید به صورت حقوقی پیگیری شوند.

دسته بندی بعدی انواع معامله معارض به نوع مالی که معامله می شود بستگی دارد. بر این اساس، انواع این معامله عبارت اند از:

• معامله معارض در املاک: معامله معارض در اموال غیرمنقول نظیر املاک ممکن است به صورت های گوناگونی انجام شود که فروش دوباره یا معامله مجدد ملک و خرید ملک معارض مصادیق آنها هستند.
• معامله معارض در خودرو: معامله معارض خودرو نیز ممکن است معامله معارض با قولنامه یا سند رسمی باشد. در این نوع معامله ممکن است یک خودرو به موجب معامله دوم به فرد ثالثی فروخته شود.
• معامله معارض در سهام: فروش سهام معارض یا انتقال سهام تکراری نیز از جمله انواع معامله معارض به شمار می رود.
• معامله معارض در سایر اموال منقول: معامله معارض در اموال منقول تنها شامل خودرو نمی شود. ممکن است هر نوع کالای دیگر نیز به موجب یک سند معارض رسمی یا عادی دوباره به فروش برسد. در این صورت نیز، مجازات معامله معارض قابل اجرا خواهد بود و فردی که قربانی این جرم شده مستحق دریافت خسارت است.

اثرات حقوقی معامله معارض

همان طور که اشاره کردیم، معامله معارض از نظر قانونی قابل مجازات است اما کسانی که در این معامله متضرر می شوند، می توانند دعوای حقوقی نیز اقامه کنند تا به حق خود برسند. خریدار معامله اول می تواند نسبت به فردی که معامله معارض انجام داده اقامه دعوا کند تا معامله دوم باطل اعلام شود.

همچنین، مطابق با رای وحدت رویه در خصوص معامله معارض، فردی که معامله با سند رسمی انجام داده معامله او صحیح اعلام می شود. در این صورت، شخصی که معامله او با سند عادی انجام شده، پس از ابطال معامله معارض می تواند برای دریافت خسارت به خریدار مراجعه کند.

در نهایت، لازم به ذکر است که مرور زمان در معامله معارض اجرا می شود. مطابق با مواد ۱۰۵ تا ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی در صورتی که ۱۰ تا ۱۵ سال از زمان تعقیب این جرم یا صدور حکم قطعی مربوط به آن گذشته باشد اما پیگیری یا اجرا نشده باشد، قابل شکایت و پیگیری نخواهد بود.

مراحل اثبات معامله معارض

برای اینکه معامله معارض باطل اعلام شود و قربانی این معامله به حق و حقوق قانونی خود برسد، باید در دادگاه کیفری و دادگاه حقوقی وقوع این معامله به اثبات برسد.

پیگیری کیفری این جرم در دادسرا شروع می شود و با تکمیل پرونده و ضمیمه شدن دلایل اثبات معامله معارض که ممکن است شهادت شهود، سند مالکیت یا مدارکی مانند آن باشند، کیفرخواست صادر می شود. پس از آن، با بررسی در دادگاه کیفری حکم محکومیت یا بی گناهی فردی که معامله معارض انجام داده، صادر خواهد شد.

برای پیگیری حقوقی این پرونده نیز فردی که به موجب معامله معارض متضرر شده باید دادخواستی تنظیم کرده و در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک به ثبت برساند. پس از آن، دادگاه حقوقی به پرونده رسیدگی می کند و حکم مقتضی را صادر خواهد کرد. پس از صدور اجراییه، از سوی دادگاه با اداره ثبت اسناد و املاک تنظیم کننده سند رسمی مکاتبه می شود و دستور ابطال سند معامله معارض به این اداره ابلاغ خواهد شد.