غیبت شانیه وحضور شئونیه امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف )

بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه بایستی توجه داشت که غیبت در یک تقسیم به دو نوع تقسیم می شود: غیبت مطلق و نسبی.

غیبت مطلق آن است که در همه مقاطع وجودی و برای همگان پوشیده است؛ همچون ذات اقدس خداوندی که معرفت کنه ذاتش مقدور هیچ کس نیست و نسبت به همگان غیب است ، گرچه همواره برای خود مشهود است ، از این جهت وجود غیب مطلق به معنایی که برای خود آن شیء نیز ، غیب باشد ، ممتنع خواهد بود.

غیب نسبی، آن است که در برخی مقاطع وجودی یا برای بعضی غیب است ؛ همچون فرشتگان مثلا که برای بسیاری غیب هستند؛ اما برخی اولیای الهی با تمثل فرشتگان رو به رو میشوند:«فتمثل لها بشرا سویا[1]».

اخبار گذشتگان نیز نسبت به انسانهای امروز از مصادیق غیب است:« ذلک من انباء الغیب نوحیه الیک[2]».

در برابر غیب مطلق و نسبی، شهادت مطلق و نسبی است... . تقسیم موجود به غیبت و شهادت، به لحاظ اصل ذات شیء نیست بلکه به لحاظ معرفت آن چیز است. بر این اساس، وصف شیء به غائب، وصف به حال متعلق موصوف است ؛ یعنی به اعتبار نسبت آن شیء با غیر خودش ، به غائب وصف میشود، وگرنه هر شیئی برای خویش حاضر و مشهود است و هرگز چیزی در گستره هستی اش، ازخویش غائب نخواهد بود[3].

با ذکر این مقدمه ، باید گفت که غیبت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) غیبت مطلق وکلی نیست ، بلکه غیبت نسبی وجزئی به حساب می آید ؛ زیرا متصف شدن آن حضرت به وصف غایب ، تنها به لحاظ محرومیت جامعه از ادراک وجود مبارک اوست ، نه به لحاظ تمام شئونات آن حضرت ، با این توضیح که امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف ) دارای ولایت الهیه و شئونات مختلف است ، غیبت وعدم حضور او ، تنها درشانی از شئونات ولایت کلیه اوست ، وآن شان معاشرت با مردم وتشکیل حکومت حق وعادلانه است. یعنی امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف ) تنها در این شان از شئونات ولایت خویش غایب است ودردیگر شئونات ، حاضر ، نافذ وفعال است. از این واقعیت ، درابواب معرفت به «غیبت شانیه» تعبیر می کنند.

بنابراین امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در زمان غیبت، دارای «غیبت شانیه» و«حضرت شئونیه» است ، یعنی دریک شان غایب و دربقیه شئون حاضر است ؛ زیرا این شئون وحضور ، درارتباط مستقیم با بقاء و امتداد تکون کائنات[4]، بلکه سبب برقراری عالم است« بوجوده ثبتت الارض والسماء [5]». پس تا عالم وآدم هستند ، معلوم است که امام وحجت خدا نیز هست ؛ چرا که « الحجه قبل الخلق و مع الخلق و بعد الخلق [6]».

نکته دیگر اینکه ، با توجه به حجت و شاهد برخلق بودن امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف )(:« نحن شهداء الله علی خلقه [7]»)؛ غیبت مطلق و کلی او ، اصلا امکان ندارد ؛ زیرا با شاهد بودن امام در تضاد قرار می گیرد. روایتی که از امیرمومنان علی(علیه السلام)نقل شده است که فرمود:« وغائبنا لم یغب...[8]». می تواند بیانگر همین مطلب باشد ، یعنی غائب ما ، غائب مطلق به گونه که هیچگونه اثر و نقشی نداشته باشد، نیست.

با توجه به این دو نکته به خوبی معلوم می شود که اولا ، ولی و حجت غایب نیز ، می تواند منشا بسیاری از آثار و فواید باشد و غیبت تاثیری در اثر گذاری و نفع رسانی او ندارد ؛ ثانیا ، امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف ) غایب مطلق نیست ، بلکه حضورآن حضرت در شئونات مختلف ، منشا بسیاری از آثار بودن و وساطت در رسیدن فیوضات ، کاملا محسوس است.

[1] - مریم / 17.

[2] - آل عمران / 44 .

[3] - عبدالله جوادی آملی ، امام مهدی موجود مودعود ، ص 125 – 126 .

[4] - محمدرضاحکیمی ، خورشید مغرب ، ص 184 – 185 .

[5] - محمدباقر مجلسی ، زاد المعاد - مفتاح الجنان ؛ ص423 . عباس قمی ، مفاتیح الجنان ، دعای عدیله .

[6] - محمدبن یعقوب کلینی ، الکافی (ط - الاسلامیه)، ج1 ، ص 177 .

[7] - محمدبن حسن صفار ، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم ؛ ج1 ؛ ص82 .

[8] - محمدباقر مجلسی ، بحار الانوار ، ج26 ، ص 6 .