تیک عصبی ? روانشاسی تیک یا پرش عصبی TiC ? The Psychology OF tics or nervous jumps

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران 

مقدمه : 

 ما در این بحث مختصر می خواهیم ضمن معرفی این حالت و موارد بروز و جلوه های آن از سنین مورد نظر بحث به میان آورده و به ریشه ها و علل آن بپردازیم و در خاتمه شیوه های اصلاح و مراقبت های لازمی که در این رابطه قابل ذکر است سخنی داشته باشیم .

معرفی و بیان : 

نخست به تعریف آن بپردازیم و بیان داریم که تیک چیست ، بر اساس اظهار نظرها گفته اند :

 _ تیک یا پرش عصبی Tic ? The psychology OF ticKs or nervous jumps عبارت است از نوعی حرکت قهرآمیز، غیر ارادی و نامعقول .

_ حرکتی است سریع که ممکن است به طور منظم تکرار شده و نوع آن همیشه ثابت است .

_ نوعی اختلال ماهیچه است که با جمع شدن ناگهانی عضله همراه و آدمی از وقوع آن بیخبر است .

_ نوعی حرکت متناوب یا متوالی یک نقطه یا نقاطی از بدن است که بدون اختیار و خارج از کنترل شخصی است . ...

 بر این اساس عضوی از اعضای بدن به صورت سریع و غیر ارادی پرش دارد و این پرش تکرار می شود بدون اینکه در آن آگاهی و اختیاری باشد . این حالت که به ظاهر تجربه ای جسمانی است در فعالیت روزمره خود را نشان می دهد و به نظر می رسد از نوع جلوه های هیجانی باشد . امری است غیر ارادی و ناخوداگاه که در باره آن نمیتوان رآی و نظر داد و با خواست خود نمیتوان از وقوع آن جلوگیری کرد . فرد چشمک میزند بدون اینکه بداند در چه وضعی است و یا بدون اینکه بتواند در آن مورد اراده ای داشته باشد. 

جلوه های آن :

 تیک یا پرش عصبی به صورتهای گوناگونی در افراد متجلی می شود و همه آن صورتها عجیب و غریب هستند . صورت های عادی و شایع آن عبارتند از :

 _ چشمک زدن ، حرکت ویژه لبها ، تغییر در عضلات صورت ،"غنچه کردن دهان ، گزیدن لبها ، لیسیدن لبها ، کج شدن دهان ، ابرو زدن و ایجاد سر و صدا ، با خود حرف زدن ، به زبان آوردن آنچه که در ذهنش عارض شده ، سوت کشیدن .

 _ تکان دادن شانه ها ، شکلک درآوردن ، انقباض عضلات دیگر ، تغییر در حرکات طبیعی .

 _ تکان دادن سر و گردن به چپ و راست به صورت موزون ، خم کردن سر یا چین دادن پیشانی .

 _ بالا کشیدن هوا و فین کردن ، آه کشیدن ، تنفس عمیق ، استشمام و بو کشیدن هر چیز .

 _ صاف کردن گلو ، سرفه قبل از صحبت کردن یا سخنرانی ، در مواردی باد در گلو انداختن و حالت ویژه ای گرفتن .

 _ خوردن موی خود ، مکیدن موی صورت ، مکیدن انگشت ، جویدن ناخن ، و ...

 _ دستکاری لباس ، بالا کشیدن شلوار و یا دستکاری با خود و انجام حرکات زشت و زننده که اینها به صورت مکرر انجام شده و منطبق با هدفی معین نیست .

ویژگی های آن :

 با این صورتی که تصویر شد می توان گفت تیک یا پرش عصبی در افراد این ویژگیها را داراست : 

 _ حرکات آنها غیر ارادی است و خواست و تصمیم ما در آن موثر نیست .

 _ نوع آن در سراسر وجود بدن پخش است و برای هر کس یک یا دو مورد آن بروز و ظهور می کند .

 _ در حالات مختلف از غم و شادی نوع آن در افراد متفاوت است . 

 - در حین خواب از بین می رود ( پرش در خواب ناشی از اضطراب ، استرس ، بیماریهای انگلی و ... است )

 _ پس از بروز آدمی از وقوع آن خبردار می شود .

 _ در موارد خاص و بحرانی به سرعت تکرار می شود و در حین فشارهای روحی شدیدتر می شود .

 _ نوع آن بستگی دارد به حالت فرد در نخستین مورد بروز که آیا مورد غم بوده است یا شادی و سرور .

 _ افراد با همه اصراری که به عدم بروز آن دارند مخصوصا می کوشند تا در حضور دیگران متجلی نشود و یا آن را از خود حذف کنند در آن موفق نمی شوند .

اساس و ماهیت آن :

 تیک نوعی عادت عصبی است که به صورت حرکتی غیر ارادی در افراد بروز می کند . در باره ماهیت آن سخن از وجود نوعی مکانیسم دفاعی روانی است که به منظور تفویض و تغییر شکل یک منازعه و کشمکش شدید روانی خود را نشان می دهد . نظرات در این زمینه وسیع و پردامنه و برخی از آنها بدینقرار است :

 _ دفاعی در برابر هیجانات است و نوعی فعالیت جبرانی به حساب می آید .

 _ شکلی از وسواس است که در افراد به وجود آمده و در او تثبیت شده است .

 _ حالت یا عارضه ای روانی است که به صورت جسمی درآمده است .

 _ رفتاری منفی گرایانه نسبت به اطرافیان و ضعف تن است و حکایت از فشار محیط دارد .

 _ حاکی از اضطراب و یا نوعی رفتار بچگانه است و نشانه ای از عدم بلوغ عاطفی است .

 _ نوعی تضاد روانی در کودک است و حاکی از کشمکش شدید روانی _ ارضای بدلی امیال و آرزوهای سرکوب شده و فرو خورده آدمی است .

انواع آن :

 تیک ها از جهات مختلفی قابل دسته بندی هستند . و در هر مورد اظهار نظر جداگانه ای است که گواه اینکه در کل همه یک مسئله و یک حالت را در فرد نشان می دهد .

 _ از نظر نوع و صورت تیک ها باید گفت تعداد آن زیاد و شاید از صد نوع بیشتر باشد که برخی از آنها را برشمردیم و مثلا گفتیم در صورت ، سر و گردن و شانه و ... چند نمونه هایی قابل ذکر است .

 _ از نظر دوم کلا دو نوع پرش عصبی در افراد ملاحظه می شود : دائمی و زود گذر؟

 _ تیک زود گذر یا موقت در کودکان 6_7 ساله بیشتر دیده می شود بر اثر یک فشار روانی پدید آمده و به صورت یک واکنش است. مادام که فشار وجود دارد آن حالت هم هست . وقتی فشار از بین برود آن هم زائل می شود .

 _ تیک دائمی حاکی از آشفتگی ثابتی است که در افراد وجود دارد و حکایت از اضطرابی مزمن در آنان دارد. 

 _ گاهی تیک ها ممکن است وسواس باشد و حکایت از نوعی اجبار و الزام دارند و ما نمونه آن را در کودکان حساس و باهوش و آنهایی که والدین سختگیر دارند می بینیم . 

سنین بروز آن :

 پرش عصبی از عادی ترین تنشهای روانی کودکی سوم ( 7 _ 9 ) است ولی نه به این معنی که در سنین قبلی وجود ندارد . بر اساس برخی از تحقیقات این حالت از 18 ماهگی هم در گروهی از کودکان دیده شده است ولی آنچه بروز و ظهور رسمی دارد مربوط به سنین 6 _ ۱4 است . از این سن میل به استقلال در کودک رشد میکند ، تفکر منطقی از 7 سالگی برای طفل پدید می آید و او در همه حال با مخالفت ها مواجه است . هرچه از این سن بالاتر می رویم بر درجه و مقدار این حالت و تثبیت آن افزوده تر می شود و تدریجا ممکن است گسترش یابد و حتی بر تنوع آن افزوده گردد .

 افزایش تیک همراه می شود با بعضی از ناسازگاری های وسیعتر مثل امراض عصبی و این امر در تداوم این حالت در بزرگسالی قابل ملاحظه است . اگرچه در بسیاری از این افراد حالت تیک یا پرش خاموش میشود؟ در همه حال و در همه سنین به محض بروز ادامه یافته و نوعی اجبار در وسواس می تواند به حساب آید . چون آدمی قادر به کنترل آن نیست .

عمومیت و بروز آن : 

 تیک در صورت عام خود در همه ی افراد وجود دارد ، مثلا اینکه مردم در حرف زدن خود بی اختیار دستهای خود را تکان می دهند و از این طریق هیجانات خود را تخلیه می کنند خود نوعی تیک است . شما هم سخنرانان را گرفتار چنین وضعی می بینید . و یا شما کسانی را می شناسید که قبل از سخنرانی سرفه کرده و یا به اصطلاح گلو صاف می کنند .عضلات صورتشان به صورت های خاص در حرکت است ، لبها و ابروها و چشمان خود را به شکل های مختلفی حرکت می دهند و....

 اما اینکه این حالت در کودکان بروز میکند پاسخ این است به هنگامی که یک فشار روحی یا یک استرس او را بیازارد و موجبات رنج او را فراهم سازد . و یا به هنگامی که کودک از حضور در برابر جمعی ناراحت باشد و یا به اصطلاح شرم در حضور داشته باشد ممکن است علائمی را از یک تیک یا حالت عصبی را از خود بروز دهد . 

 زمانی ممکن است یک بیماری یا یک عارضه موجب این وضع و شرایط باشد مثل عارضه سرماخوردگی، یا وجود یک درد در بدن یا در سر و دندان و ... که کودک برای ابراز آن ممکن است حالت خاصی به خود بگیرد و آن را بروز دهد و بعدها این حالت در او به صورت عادت درآید و تثبیت شود . این نکته هم قابل ذکر است که یک انسان همه گاه به یک تیک مبتلا نیست ممکن است فردی به چند نوع پرش عصبی مبتلا باشد مثلا هم حرکات چهره اش به صورتی خاص باشد ، هم شانه بالا بیندازید ، و هم دستها را به وضعی خاص بالا و پایین بگیرد . این امر نشانه غلبه بیماری یا اختلال در افراد است و زمانی هم حکایت از فشارهای متعدد و غیر قابل تحمل دارد .

تیپ آنها :

 در خلال بحث تا حدودی روشن شده است که اینها از چه تیپ و گروهی هستند و در چه موارد و سنینی آن را در خود بروز می دهند . برای تکمیل بحث می توان یاد کرد که چه سنخ های دیگری در بین اینان وجود دارد . بررسیهای صاحبنظران و محققان نشان داده است :

 _ اغلب از خانواده هائی بوده است که جو آن متشنج بوده است .

 _ کودکان در شرایطی بوده اند که خود را محروم و ناکام احساس می کنند .

 _ پدر یا مادری دارند که کمال طلب و یا پرتوقع است و گاهی هم اضطراب دارند .

 _ بسیاری از این گونه کودکان دچار نوعی خودخوری و احساس رنج هستند و کمتر شجاع و صریح هستند 

 _ اغلب اینان عصبی مزاج و گاهی متعصب و لجوج هستند .

 _ برخی از اینان والدینی مقتدر و سختگیر و خشن دارند و فشار بسیار از آنان می بینند .

 _ از نظر هیجانی تحریک پذیر و از نظر جسمی ناتوانند و هیجان پذیری در دو سوم این کودکان دیده می شود. 

 _ و به طور خلاصه عوامل محیطی و شرطی شدن در آنان قوی بوده است و دیگر رفتار نوروتیکی هم دیده می شود . و در کل مبتلایان به پرش عصبی دو دسته اند : 

 1_ گروه منع شده که قدرت سازش شان خوب است و دستورات را قبول می کنند .

 2_ گروه منع شده و پر سروصدا که از دقت ضعیفی برخوردارند ( برونگرا )

منبع :

نابسامانی های روانی کودکان ، دکتر علی قائمی

نویسنده مسئول : سعید کیوان پور ( شیرانی ). Responsible author Saeed kivanpour 

https://civilca.com/note/930