بمب اتم مولفه قدرت نظامی
مجید نوری کارشناس مسائل بین الملل
بمب اتم مولفه قدرت نظامی
بمب اتم یا جنگ افزار هسته ای نامی آشنا به خصوص در ایران به خاطر تحریم های هسته ای طی چند دهه اخیر به شمار می رود که منشاء تحولات سیاسی و اجتماعی بسیاری بوده است. بمب اتم یا هسته ای در دنیای امروز برای جلوگیری از تهدید و بازدارندگی یک از موالفه های مهم قدرت محسوب می شود؛ بر همین اساس یکی از مولفه های قدرت در دکترین نظامی داشتن سلاح هسته ای(بمب اتم) است.
سلاح هسته ای یا بمب اتمی نام رایج نوعی سلاح انفجاری حاصل از انرژی آزاد شده در فرآیند شکاف هسته ای یا گداخت هسته ای است که باعث تخریب و کشتار گسترده می شود. بمب اتم و بمب های هسته ای در واقع سلاح های کشتار جمعی قدرتمندی هستند که منبع انرژی انفجاری آنها ناشی از واکنش های هسته ای است. به طور کلی به آن دسته از سلاح هایی که از انرژی خروجی شکاف هسته ای برای انفجارهای مهیب استفاده می کنند بمب اتم گفته می شود. شکاف هسته ای در اصل تقسیم هسته اتم بزرگ به هسته اتم کوچک تر است. جرم هسته کوچک به طور تقریبی نصف جرم اولیه است.
جنگ هسته ای در اصل یک نبرد نظامی با استفاده از تسلیحات هسته ای است. در واقع نوعی جنگ افراز است که به دلیل شدت ویرانی و خرابی در مدت زمان کم از آن به عنوان یک سلاح کشتار جمعی نام می برند. استفاده از بمب اتم جنگ را از حالت عادی به یک جنگ نامتعارف با تلفات و ویرانی های گسترده تبدیل می کند. علاوه بر این استفاده از این نوع سلاح عواقب رادیولوژیکی وحشتناکی در طولانی مدت به جای می گذارد.
به همین دلیل معمولا در جنگ ها از سلاح هسته ای استفاده نمی کنند و از آن بیشتر برای جلوگیری از تهدید استفاده می کنند. البته ناگفته نماند در طول تاریخ تنها کشور آمریکا از سلاح هسته ای در خلاء جنگ جهانی دوم در سال 1945 برای بمباران اتمی دو شهر هیروشیما و ناکازاکی ژاپن استفاده نموده است. استفاده از این سلاح کشتار جمعی در جنگ دوم باعث تسلیم ژاپن و کشته شدن بیش دویست هزار نفر گردید.
پس از جنگ جهانی دوم کشورهای جهان برای حفظ توازن قوا و جلوگیری از تهدید سلاح هسته ای را توسعه و گسترش دادند. به طور کلی استفاده از سلاح هسته ای در جنگ به دو بخش جنگ هسته ای محدود و جنگ هسته ای کامل تقسیم می شود. در این زمینه هنری کیسینجر استراتژیست جنگ سرد بر باور است که امکان جنگ هسته ای محدود میان دو ابر قدرت آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی امکان پذیر است؛ البته برخی دیگر بر این باورند که یک جنگ محدود هسته ای به جنگ کامل هسته ای منجر می شود.
تاریخچه پیدایش سلاح هسته ای یا بمب اتم
نخستین بمب اتم تولید بشر از نوع شکافتی بود که در سال 1945 توسط آمریکا ساخته و در صحرای آلاموگوردو در نیومکزیکوی آمریکا آزمایش شد. آمریکا نخستین کشوری است که از بمب اتم شکافتی اورانیومی در هیروشیما و بمب اتمی شکافتی پلوتونیومی در ناکازاکی استفاده نمود. شوروی( روسیه کنونی) پس از آمریکا در سال 1949 توانست بمب اتم بسازد.
جالب است بدانید که نخستین تلاش ها برای ساخت سلاح هسته ای یا بمب اتم در آلمان نازی آغاز شد. در آن زمان شیمیدان معروفی به نام پاول هارتک از اساتید برجسته دانشگاه هامبورگ در یک تحقیق علمی به توان بالقوه نیروی اتمی در بخش نظامی پی برد. ایشان در 24 فوریه 1939 طی نامه ای به وزارت جنگ برلین امکان استفاده از انرژی هسته ای به عنوان یک سلاح باقدرت تخریب بالا را اطلاع داد. پس از نامه ایشان گروهی از دانشمندان و محققین گرد هم آمدند که ورنر هایزنبرگ فیزیکدان برجسته آلمانی به طور ضمنی و غیررسمی سرپرستی گروه تحقیقاتی برای ساخت بمب اتم را بر عهده گرفت.
براساس کتاب خاطرات اتو اسکورتسنی در حدود سال 1943 ارتش آلمان به بمب اتم دست پیدا کرد که این خبر را به هیتلر دادند. اتو اسکورتسنی همچنین بیان می کند در ملاقات خصوصی که با هیتلر داشت سوالاتی را در ارتباط با بمب اتم ارائه می کند و هیتلر پاسخ می دهد که استفاده از این بمب سبب انقراض نسل بشر می شود و به همین دلیل هرگز دستور ساخت آن را صادر نخواهد کرد(اگر در آز زمان آدولف هیتلر فرمان ساخت بمب اتم را امضا می کرد شاید جنگ طور دیگری رقم می خورد).
در همان زمان آلبرت انیشتین طی نامه به روزولت رئیس جمهور وقت آمریکا خطر دستیابی آلمان نازی به بمب اتم را گوشزد می کند. متعاقب با این نامه روزولت بی درنگ دستور تحقیق و ساخت بمب اتم را با شرکای خود فرانسه و انگلیس صادر نمود.
برای ساخت بمب اتم لوس آلاموس در ایالات نیومکزیکو، اوک ریج ایالت تنسی و همفورد ایالت واشنگتن اختصاص داده شد و تیمی از دانشمندان به استخدام این پروژه بزرگ درآمدند که در نهایت تیم آمریکایی به سرپرستی رابرت اوپنهایمر به طور عملی موفق به ساخت نخستین بمب اتم شد که در 16 ژوئیه 1945 در ناحیه ترینیتی در نیومکزیکو مورد آزمایش قرار گرفت. البته در این زمان گفته می شود که آلمان موفق به تولید بمب اتم نشد؛ ولی ادعاهایی وجود دارد مبنی بر اینکه پیش از پایان جنگ آزمایش های هسته ای توسط آلمان انجام شده است.
کشورهای دارای بمب اتم در جهان
تا کنون تنها تعداد محدودی از کشورهای جهان دارای جنگ افزار هسته ای هستند که در مجموع 8 کشور مستقل به اضافه رژیم صهیونیستی را شامل می شود. از این 9 کشور 5 کشور آن عضو دائم شورای امنیت شامل روسیه، فرانسه، چین، بریتانیا و آمریکا هستند که عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای هستند و 4 کشور پاکستان، کره شمالی، هند و اسرائیل عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای نیستند.
رژیم صهیونیستی از معدود کشورهایی است که به باور بسیاری از افراد دارای جنگ افزار هسته ای است، ولی آن را به صورت رسمی اعلام نمی کند و در پی ابهام آفرینی برای افزایش قدرت خود است. علاوه بر این 5 کشور عضو ناتو شامل بلژیک، آلمان، ایتالیا، هلند و ترکیه دارای سلاح هسته ای آمریکایی هستند.
تصمیم گیری در مورد شلیک و استفاده از جنگ افزارهای هسته ای تنها در اختیار افراد معدودی است از مقامات سیاسی و نظامی است. در ایالات متحده آمریکا و فرانسه تصمیم گیری برای استفاده از سلاح هسته ای در اختیار رئیس جمهور است و در بریتانیا و رژیم صهیونیستی در اختیار نخست وزیر است. در کشور چین کمیسیون مرکزی نظامی چین اختیار استفاده از جنگ افزار هسته ای را دارد.
سخن پایانی
بمب اتم قدرت تخریب بسیاری بالایی دارد به همین دلیل از بروز جنگ هسته ای به معنای پایان جهان نام می برند؛ بر همین اساس کشورهای دارای فناوری هسته ای حدالمقدور از بروز جنگ پرهیز می کنند و از جنگ افزارهای هسته ای در بعد نظامی صرفا به عنوان یک عامل بازدارنده از تهدید استفاده می کنند.