تاثیر آموزش مطالعات اجتماعی در یادگیری مهارت های اجتماعی برای دانش آموزان در مدارس

تاثیر آموزش مطالعات اجتماعی در یادگیری مهارت های اجتماعی برای دانش آموزان در مدارس

محمدباقرنصیری[*]

09190982136

چکیده

مقاله حاضر به روش مروری- کتابخانه ای است که با توجه به نظرات اندیشمندان این عرصه به رشته تحریر درآمده است. هدف این مطالعه بررسی آموزش تاثیر علوم اجتماعی در یادگیری مهارت های اجتماعی انجام گرفته است. محتوای لازم برای نگارش این مطالعه از طریق جستجو در پایگاه های اطلاعاتی SID، scholar G و موتور جستجوی گوگل به دست آمده است؛ که نتایج به دست آمده نشان داده اند، در میان برنامه های درسی، مطالعات اجتماعی حوزه یادگیری اصلی و کلیدی است که تقریبا در تمام کشورهای دنیا آموزش داده می شود. در این حوزه، تقویت هویت ملی، اخلاق مداری در نظام اجتماعی و مهارت های زندگی در اهداف، محتوا و روش ها تعقیب و تلاش می شود تا از طریق برخی دانش ها، مهارت ها و صلاحیت های موردنیاز، افراد به گونه ای تربیت شوند که هم در زندگی فردی و هم در جامعه مبتنی بر آموزه های دینی، نقش کارآمد و شایسته ای ایفا کنند و بر این اساس دانش آموزان از طریق مطالعات اجتماعی به مهارت های لازم درزمینه زندگی اجتماعی مجهز می شوند.

واژگان کلیدی: آموزش، مطالعات اجتماعی، مهارت های اجتماعی

مقدمه

مطالعات اجتماعی با نامی تحت عنوان ” STUDIES SOCIAL” در سایر کشورها وجود دارد. این ماده درسی سال های زیادی نیست که وارد مدارس ایران شده است (ملک عباسی، 1393.) مطالعات اجتماعی نوعی ماده درسی است که از اهداف اصلی آن تربیت افرادی است که بتوانند شهروندان خوبی برای جامعه باشند؛ در عوض علوم اجتماعی نوعی رشته علمی است که به مطالعه جوامع بشری و ارتباطات افراد با یکدیگر می پردازد (خبرگزاری دانشجو، 1391.) بنابراین این دو عنوان نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شود. با توجه به توسعه جوامع بشری، نیاز به وجود قوانین و مقررات بیش از هر زمان دیگر احساس می شود؛ قوانینی که موجب برقراری نظم اجتماعی شده و رفاه را برای همگان به ارمغان می آورد (مردی، 1385.) به طور مثال ثابت شده است هر چه میزان شناخت افراد از قوانین و مقررات رهنمایی و رانندگی بیشتر باشد؛ به همان میزان از تخلفات ترافیکی کاسته خواهد شد (همان منبع). مطالعات اجتماعی به عنوان حوزه ای میان رشته ای است؛ یعنی از سایر دروس مانند جغرافیا، تاریخ، مدنی و حتی معارف و... استفاده می کند و درواقع می توان گفت پلی است که بین بسیاری از دروس ارتباط برقرار می کند؛ درنتیجه این انسجام، یادگیری دروس بهتر اتفاق می افتد (مظفری، 1380.) نظر به اهمیت تدریس درس مطالعات اجتماعی در مدارس؛ متخصصان تعلیم و تربیت و والدین را وامی دارد تا نگاه تازه ای نسبت به این ماده درسی و برنامه ریزی درستی برای وصول به اهداف آن داشته باشند.

پیشینه پژوهش

پویایی هر جامعه تا حدود زیادی به وجود شهروندانی که برای مشارکت و تعامل در امور زندگی اجتماعی احساس تعهد کنند و از آگاهی های لازم در این زمینه برخوردار باشند، بستگی دارد.

بر همین مبنا، از یک نظر امروزه اغلب برنامه های درسی و ازجمله برنامه ی درسی مطالعات اجتماعی به سمت تربیت شهروند آگاه و مسئول جهت گیری کرده اند.

و در پژوهش های مانند بررسی نقش آموزش علوم اجتماعی در اجتماعی کردن از اقای محمد حیدری و سهیل فرید که در سال 1394 انجام شده تحقیقاتی درمورد اثراموزش علوم اجتماعی در اجتماعی شدن دانش اموزان صورت گرفته و نتیجه گیری شده بود که : نقش اموزش علوم اجتماعی در اجتماعی شدن دانش اموزان بسیار زیاد بوده و اگر شرایط و بستر مناسب برای تحقق این امر به وجود آید می توانیم ببینیم که دانش آموزان به نحوه ی مناسب اجتماعی شده و وارد جامعه می شوند در واقع هدف خود آموزش و پرورش همین است که با آموزش درس اجتماعی دانش آموزان را به نحوه ی مناسبی اجتماعی سازد پس اگر شرایط در مدارس مناسب باشد و کادر وکارکنان و معلمان همه ی تالش خود را در تحقق این امر بکنند حتما دانش آموزانی اجتماعی و جامعه پذیر خواهیم داشت.

و همچنین در تحقیقی دیگر تحت عنوان مهارت های زندگی اجتماعی و اموزش علوم اجتماعی که سال 1400 توسط دکتر سید محمد علی میر جلیلی (استاد یار گوره علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان ،پردبیس شهیدان پاکنژاد یزد و محمد خیبری دانشجوی کارشناسی اموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان ،پردیس شهیدان پاکنژاد یزد ) تاثیر اموزش مطالعات بر یادگیری مهارت را مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه گرفته شده که :جا که امروزه تربیت اجتماعی و آماده ساختن افراد برای زندگی اجتماعی به یکی از مهم ترین نیاز های تعلیم و تربیت مبدل شده است، برنامه ی درسی مطالعات اجتماعی به دلیل ویژگی ها و ماهیت آن، جایگاه خاص و مهمی در میان برنامه های درسی، از منظر تربیت اجتماعی و آموزش مهارت ها و صالحیت های مورد نیاز اجتماع دارد تلاش می شود این حوزه ی یادگیری از طریق انتقال و پرورش دانش ها، مهارت ها و نگرش های مورد نیاز افراد را به گونه ای تربیت کند تا بتوانند در جامعه، نقش کارآمد و مناسب را به خوبی ایفا کنند

بیان مسئله

ممکن است این نقصان رابه شدت در جامعه نبینیم، اما این بیماری اگرچه پنهان در جامعه وجود دارد. پس باید به دنبال عوامل بروز این بیماری باشیم. اگر دولت؛ مدرسه و خانواده را در زمان حال به عنوان بروز این نقایص بدانیم! وجه اشتراک آن ها چیست؟ یک وجه اشتراک آن ها این است که تمامی افرادی که امروز به عنوان دولت، مدرسه و خانواده در جامعه هویت یافته اند دانش آموختگان مدارس هستند و اگر حس مسئولیت اجتماعی در قبال تاریخ، تمدن، فرهنگ، منابع ملی، محیط زیست و...در آن ها کم رنگ است...اگر دارای روحیه فردگرایی هستند...بزرگ ترین دلیل آن آموزش های اجتماعی در مدارس بوده که نتوانسته است حس مسئولیت مدنی آن ها را به عنوان یک شهروند در قرن بیست نیکم تعلیم و آموزش دهد.

بنابراین لازم است در برنامه درسی مطالعات اجتماعی و تدریس آن و دبیران این رشته خانه تکانی اساسی شود. تا به دانش آموزانمان بیاموزیم به جای فحاشی به سایر رانندگان و پلیس به قوانین راهنمایی و رانندگی توجه کنند بدانند دستورات پلیس در ابتدا در جهات حفظ سلامت آنان است. بیاموزیم حقوق شهروندی چیست؟ قانون چگونه بهترین آزادی را فراهم می آورد؟ به آن ها نوع انتقاد کردن و صحبت کردن را بیاموزیم. بیاموزیم چگونه به میراث ملی و دستاوردهای مدنی کشورشان احترام بگذارند...

مطالعات اجتماعی در مدارس فرصت مناسبی برای این آموزش هاست؛ که البته دراکثرمدارس مورد بی مهری قرار می گیرد و اکثر مدیران و دست اندرکاران و برنامه ریزان آموزشی دغدغه علوم تجربی رادارند تا دروسی مثل مطالعات اجتماعی. درس اجتماعی را برای تدریس به هرکسی واگذارمی کنیم در صورتی دروسی مانند؛ علوم تجربی، ریاضی، زبان را به دبیران تخصصی این رشته واگذار می کنیم.

پس بیراه نیست که در ایران همه متخصص علم اجتماع می شوند از راننده تاکسی تا کارگر ساده ساختمان مسائل پیچیده اجتماع را بحث کارشناسی کرده و نظریه پردازی می کنند. به همین دلیل است که مادر حوزه علم اجتماع نظریه پرداز نداریم و در دوراهی سنت و مدرنیته سال هاست سرگردانیم. هنوز تکلیفمان با ایدئولوژی روشن نیست! نمی دانیم چگونه یک جامعه به سمت میلیتاریزم پیش می رود و عواقب آن چیست؟

چون ما به همه اجازه داده ایم به راحتی درباره علم اجتماع نظریه پردازی کنند به همین دلیل با هزاران هزار بخش نامه غیرعملی روبه رو می شویم و یک قانون نیم خطی امان یک رساله بند و تبصره و اما اگر دارد!

تدریس علوم اجتماعی در مقاطع مختلف ابتدائی، راهنمایی و دبیرستان بخش مهمی از فعالیت اساسی و هدف داری است که تحت عنوان " جامعه پذیری کودکان و نوجوانان" می توان آن را جمع بندی و خلاصه نمود.

کتب درسی در ایران به صورت متمرکز و از بالا به پایین تهیه می شود و علیرغم تلاش فراوانی که مولفین و دست اندرکاران امور انجام می دهند. فاصله بین مفاهیم و دنیای ایجادشده توسط کتب درسی با واقعیت های موجود در جامعه به ویژه با توجه به تنوع فرهنگی در خرده فرهنگ های مختلف بسیار است و گاهی معلمان در ارائه مطالب و محتوای گردآوری شده دچار مشکلات متعدد هستند.

در سطوح ابتدائی سعی شده است مطالب اجتماعی به صورت کمی ارائه شود زیرا در این مقطع هنوز دانش آموز قادر به تفکیک و درک بسیاری از مطالب به صورت مجزا نیست؛ بنابراین آنچه لازم است تا یک کودک بتواند ارتباط درستی با پیرامون خود برقرار کند باهم به او ارائه می شود.

دروس مطالعات اجتماعی مجموعه ای بسیار ساده از موضوعات متفاوت مانند تاریخ، جغرافیا، اقتصاد، مردم شناسی، جامعه شناسی و روان شناسی هست که در ارتباط با انسان است. این علوم بدون این که هویتشان زیر سوال برود همگی باهم به کودک آموزش داده می شود.

فردی ازنظر اجتماعی رشد یافته است که به راحتی بتواند با استفاده از مهارت های اجتماعی با دیگران ارتباط برقرار کند یعنی با دیگران زندگی کند و سازگاری داشته باشد. رشد اجتماعی مهم ترین جنبه شخصیتی افراد است که هرقدر فرد سازگارتر و دارای روابط اجتماعی قوی تر باشد می تواند در بستر اجتماع ازنظر شخصیتی، شغلی موفق تر باشد.

عناصر و مفاهیم اصلی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی:

مفاهیم اصلی که از پایه سوم تا ششم در این درس وجود دارد؛ از اهداف تدریس مطالعات اجتماعی است. در ادامه به توضیح درباره برخی از آن ها می پردازیم.

1. مفهوم عدالت: یکی از مفاهیم اصلی برنامه درسی مطالعات اجتماعی است. آموزش رسمی در هر کشور نقش مستقیم و غیرمستقیم در جامعه پذیر کردن افراد بر عهده دارد (بیات و قاسمی، 1398.) به نظر ارسطو از سعادت و خوشبختی مربوط به برخورداری از عدالت است (بیات و قاسمی، 1398 به نقل از عالم، 1376.) بنابراین عدالت از نیازهای اساسی انسان ها در هر دوره ای بوده و در عصر حاضر نیز از نیازهای انکارناپذیر جامعه است. همان طور که قبلا نیز گفته شد هدف تعلیم و تربیت در مدارس تربیت شهروند مطلوب است و آن کیست که عدالت اجتماعی را رعایت کرده و دیگران را نیز به برقراری عدالت تشویق می کند. عدالت با مفاهیمی همچون برابری بین دو چیز هم است (بیات و قاسمی، 1398 به نقل از یعقوبی، 1388.)

2. مفهوم تعاون: از شیوه های تدریس بسیار پراستفاده در مدارس ابتدایی، استفاده از بحث گروهی، تدریس اعضای تیم و پروژه است که میل به همکاری و تعاون را در دانش آموزان افزایش می دهد. در این شیوه ها دانش آموزان مفهوم همکاری گروهی برای رسیدن به پیروزی آشنا می شوند و درمی یابند که موفقیت گروه در موفقیت هریک از اعضای گروه است و به آن گره خورده (فرخی پور، قربان زاده، نوروزی و کارگر، 1399 به نقل از کاگان.) پس بنابراین اعضای قوی تر گروه، ضعیف ترهای گروه را یاری می کنند.

3. مفهوم هویت: هویت مفهومی گسترده را دربر می گیرد و به حوزه های گوناگون زبان، دین و مذهب، نظام اجتماعی، تاریخ فرهنگی و... تقسیم می شود (آشنا و روحانی، 1389.) در کشور ایران نیز این هویت متاثر از ملت های گوناگون بوده و از آن ها تاثیر پذیرفته است؛ به گونه ای که جزء فرهنگ و هویت ما شده اند (همان منبع). درس مطالعات اجتماعی با یادآوری فرهنگ غنی ایران باستان، ذهن دانش آموزان را از سردرگمی هویتی خارج کرده، آن ها را با دستاوردها و تاریخچه درخشان ایران باستان آشنا می کند که این خود موجب القای حس غرور و افتخار در دانش آموزان می شود. در کنار آن، فرهنگ غنی اسلامی را نیز نمی توان
نادیده گرفت؛ زیرا از دیرباز بافرهنگ ما عجین شده، گویی از ابتدا همراه آن بوده است. یکی از مهم ترین تفکراتی که دین اسلام با خود به سرزمین ایران آورد، همگانی شدن آموزش خواندن و نوشتن بود که تا قبل از آن فقط طبقه اندکی شامل روحانیان زردشتی حق یادگیری آن را داشته اند و بر افراد عادی منع شده بود (قزل ایاق، 1393 به نقل از عریان، 1396.)

نتیجه گیری

طبق برسی های انجام شده مشخص شد؛ تدریس مطالعات اجتماعی و توجه به آن به عنوان حوزه ای میان رشته ای که به دنبال ایجاد آگاهی های اجتماعی، چه فرهنگی، سیاسی، انسانی و... است؛ و نیز به سبب اینکه زمینه ساز و تقویت کننده میل به مشارکت و همکاری اجتماعی که خود یکی از عوامل اصلی توسعه اجتماعی است؛ ضروری است و البته از نقش رسانه های جمعی نیز نباید غافل شد. مطالعات اجتماعی به عنوان ابزاری است که نیل به اهداف موردنظر چه در حیطه شناختی، عاطفی و مهارتی را تسهیل می کند؛ اما این بدان معنا نیست که تنها ابزار موجود می باشد، بلکه نیل به اهداف موردنظر نیازمند خواست جمعی تمام ارگان ها و افراد جامعه است

منابع و مآخذ

1. افتخاری، حجت (1396). برسی برنامه درسی اجرا شده و کسب شده در درس مطالعات اجتماعی پایه ششم دبستان های شهر مشکان در سال تحصیلی 1396 -   1395.
2. فصلنامه علمی تخصصی آموزش پژوهی، 3 (9): 49   - 29
3. آشنا، حسام الدین؛ روحانی، محمد رضا.   (1398) هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مولفه های بنیادی. نشریه تحقیقات فرهنگی ایران، 3 (4):   184 - 157.
4. ابراهیم پور کومله، سمیرا؛ نادری، عزت الله؛ سیف نراقی، مریم(1396) (شناسایی و برسی ویژگی های مطلوب عناصر برنامه درسی برای نیل به پرورش مهارتهای حل)
5. مسئله در درس مطالعات اجتماعی برای دوره ابتدایی تحصیلی. نشریه مطالعات آموزش و آموزشگاهی،
6. فلاحیان، ناهید؛ آرام، محمد باقر؛ نادری، مریم؛ احمدی، آمنه. (1391) روش   آموزش مطالعات اجتماعی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران.

[*] آموزش و پرورش استان زنجان، mohammadbagernasiri@gmail.com