ثواب و گناهی که قطع نمی شود

بسم الله الرحمن الرحیم

بعضی اعمال انسان هست که با انجام آن ، ثوابش را در همان لحظه کسب می کند و تمام می شود ؛ ولی بعضی اعمال هستند که آثاری دارند و تا زمانی که آن آثار هستند ، ثواب یا خدای نکرده گناهش هم هست. چنانکه قرآن کریم در آیه 12 سوره مبارکه یس می فرماید :« انا نحن نحی الموتی و نکتب ما قدموا و آثارهم ... ، حقا که ما خودمان مردگان را زنده می کنیم و آنچه را که از پیش فرستاده اند و آثارشان را می نویسیم ».

ممکن است انسانی هزار سال قبل از دنیا رفته باشد ؛ ولی در زندگیش کاری انجام داده که دارای آثاری بوده که خیرات و مبرات آن آثار یا زشتی و سیاهی آنها ، مرتب در نامه عمل او نوشته می شود.

مثلا کسی مسجدی بسازد، بعد از اینکه مرد، مردم بیایند و در آن مسجد نماز بخوانند ، اثرش این است هر کس تا روز قیامت در این مسجد نماز گزارد ثواب نماز به بانی مسجد که مثلا هزار سال پیش از دنیا رفته است در نامه ای عمل او نیز نوشته می شود بدون اینکه ذره ای از ثواب نماز گذار کم شود . از آن طرف اگر خدای نکرده کسی قمار خانه و مرکز فسادی بر پا کند تا در آنجا معصیت و نافرمانی خدا صورت بگیرد ، در نامه عمل بانی کار ، گناه نوشته می شود و از گناهان مرتکبین آن هم چیزی کاسته نمی شود.

یا کسی مدرسه ، درمانگاه ، پل ، راه و... ، می سازد تا از آن مراکز و راه و پل استفاده می شود هرچند صدها و هزارها سال بگذرد در نامه ای عمل سازنده و کمک کننده ای به چنین بناهای خیر و عام المنفعه ، ثواب نوشته می شود .چنانک رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند :« هفت کار است که بعد از مرگ انسان هم ثواب و پاداشش به او می رسد و آنها عبارتند از : کاشتن نهال ( مثمر و غیر مثمر مخصوصا اگر مثمر باشد) ، حفر چاه ، آب رسانی ، ساختن مسجد ، نوشتن قرآن ، به ارث گذاشتن علم و دانش ، و به جا گذاشتن فرزند صالحی که برای او طلب مغفرت نماید.( مجموعه ورام ، ج2 ، ص110 ).

همچنین اگر کسی رسم و سنت حسنه ای را از خود بجا بگذارد ، تا به آن عمل می شود ، در ثواب آن شریک است .همان طور که اگر کسی رسم و رواج های غلط از خود باقی گذارد در گناه آن شریک است هرچند بعد از صدها و هزاران سال . چنانکه از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمودند : هربنده ای از بندگان خدا که سنت و رسم خوب و هدایتگر از خود به جا بگذارد ، برای او ثوابی است مثل ثوابی که به عمل کننده به آن سنت خوب داده می شود ، بدون اینکه چیزی از ثواب و پاداش انجام دهنده کار کم شود ، و هربنده ای از بندگان خدا که رسم و سنت نادرست و گمراه کننده را از خود باقی گذارد ، برای او گناهی مثل گناهی کسی است که به آن عمل می کند بدون اینکه ذره ای از گناهان انجام دهنده کم شود . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، النص، ص: 133 .

قرآن کریم در آیه 5 سوره مبارکه انفطار می فرماید :« علمت نفس ما قدمت و اخرت ؛ یعنی در روز قیامت میداند هر نفسی آنچه را مقدم کرده است و آنچه را موخر کرده است».

از شیخ مفید رحمت الله علیه سوال کردند که مراد از مقدم و موخر چیست ؟ ایشان در پاسخ فرمود : مراد از مقدم آن افعال و کارهای است که آدمی در زمان حیات خود انجام می دهد و اثر آن بعد از مرگ او نمی ماند . اما مراد از موخر آن امور وکارهای هستند که شخص آنها را در زمان حیات خود احداث کرده و دارای آثار ماندگار است و مردم به آن عمل می کنند. و این مطلب را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین بیان می کند:«من سن سنه حسنه کان له اجرها و اجر من عمل بها الی یوم القیامه، و من سن سنه سیئه کان علیه وزرها و وزر من عمل بها الی یوم القیامه ، کسی که طریقه وسنت خوبی را احداث کند ، برای اوست اجر و ثواب آن و ثواب هر کس که عمل کند به آن تا روز قیامت و کسی که اختراع کند طریقه و رسم بدی را ، بر اوست گناه آن و گناه هر کس که عمل کند به آن تا روز قیامت ».

از دیدگاه شیخ مفید آیه 13 سوره مبارکه عنکبوت این مطلب را بیان می کند ، آنجا که می فرماید:« و لیحملن اثقالهم و اثقالا مع اثقالهم ، یعنی جمعی که مردم را گمراه میکنند و به ضلالت میخوانند متحمل میشوند گناهان خود را و گناهان دیگر نیز با آن گناهان »( الفصول المختاره ؛ ص136 ).

تفسیر قمی از امام باقرعلیه السلام نقل می کند که حضرت در تفسیر این آیه « ینبوا الانسان یومئذ بما قدم و اخر ، خبر داده میشود انسان در روز قیامت به هر چه مقدم کرده و هر چه موخر کرده است »(قیامه /13 ). فرمود : مراد از «ما قدم» آن کارهای است که انجام داده از خیر و شر ، و مراد از « اخر » ، سنت و طریقه ای است که از خود به جا گذاشته است ، که اگر آن سنت شر و بد باشد برای او گناهانی مانند گناهان عمل کنندگان به آن است ، بدون اینکه چیزی از گناهان آنها کم شود ، و اگر خیر و خوب باشد ، اجر و پاداشی مانند عمل کنندگان به آن ، به او داده می شود و چیزی از ثواب آنها هم کم نمی شود . تفسیر القمی، ج2، ص: 398 .

بنابراین ، برخی ثواب ها و گناهان است که دوام دار است و قطع نمی شود ، به تعبیر دیگر همان طور که صدقه جاریه وجود دارد سیئه جاریه نیز هست ؛ خیلی شایسته بلکه بایسته است که انسان تمام سعی و تلاشش را به کار بگیرد تا بتواند به توفیق الهی کارهای خیر ماندگار انجام دهد که ثوابش بعد از مرگ نیز عاید او بشود. و از سوی دیگر با تمام وجود باید مواظب بود که خدای نکرده سنت و رسم و طریقه ای نادرست و غلط از خود به جا نگذارد تا بار گناهش هرروز سنگین تر و نامه ای عملش هرروز سیاه تر از دیروز نشود.

آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین