حکمرانی اخلاقی - بخش پنجم " رضایت مردم "

حکمرانی اخلاقی دردولت پزشکیان بخش پنجم :رضایت مردم رحیم عبادی*

یکی از اصول اخلاقی درحکمرانی موضوع رضایت مردم است که نقش راهبردی در حکمرانی خوب ویا حکمرانی اخلاقی دارد تاجائیکه همه نتایج اصول وارزشهای اخلاقی همچون صداقت ، مسئولیت پذیری ، اعتماد آفرینی ، پیش بینی پذیری و... الزاما" باید به رضایت مردم ویا رضایت مشتریان ختم گردد وهرمیزان رضایت مردم از اصول وشیوه های حکمرانی بیشتر باشد نتایج وحاصل آن میزان رضایت مردم از حکمرانی جامعه است .

برهمین اساس دکتر پزشکیان رئیس جمهور ، مرکز ثقل پذیرش مسئولیت درحکومت و همچنین موفقیت درعملکرد حکمرانان را منوط به میزان رضایت مردم ازدولت وازشیوه های حکمرانی میداند و میزان وشاخص حکمرانی را" رضایت مردم " اعلام نموده است وبراین مهم به طور دائم ومستمر پافشاری واصرار دارند و این رویکرد خودرا مستند به نامه امام علی ( ع ) به حضرت مالک اشتر میدانند آنجا که حضرت می فرمایند :

ای مالک مهربانیبه مردم و دوست داشتن آن ها و لطف در حق ایشان را شعار دل خود ساز.چونان حیوانی درنده مباش که خوردنشان را غنیمت شماری، زیرا آنان (مردم) دو گروهند یا در دین با تو برادرند و یا در آفرینش با تو برابر. باید که محبوب ترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه روی سازگارتر بود و با عدالت دم سازتر و خشنودی مردم را در پی داشته باشد زیراخشم توده های مردم، خشنودی نزدیکان را زیر پای بسپرد و حال آن که، خشم نزدیکان اگر توده های مردم از تو خشنود باشند، ناچیز گردد

مطالعات وتحقیقات وبررسی ها نشان میدهد میزان رضایت مردم از شیوه های حکمرانی درجمهوری اسلامی قابل قبول نبوده وبسیار پایین و موجب نگرانی است زیراوقتی اکثریت مردم شیوه های موجود حکمرانی را قبول ندارند باید چاره اندیشی نمود وتجدید نظر اساسی درمناسبات بین مردم وحکومت نمود درتحقیقات ملی ارزشها ونگرشهای ایرانیان ( آبان ماه سال 1402) این نتایج حاصل شده است بالای 57% ازمردم معتقدند که درنظام سیاسی ایران همه مردم وگروههااز نگاه یکسانی برخوردارنیستند ویا 50% مردم معتقدند که حکومت به همه مردم به یک چشم نگاه نمی کند ویابیش از 51 % مردم معتقدند که قانون درمورد همه یکسان اجرا نمی شود وتبعیض آمیزاست ویا بالای 70% مردم به سیاستمداران کشور بی اعتماد هستند .

همچنین براساس آخرین گزارش صندوق بین المللی پول میزان رضایت مردم اززندگی درایران از 8 عدد 4.8 است و ایران رتبه 101 را درمیان کشورها ی جهان دارد .

بنابراین باید قبول نماییم میزان رضایت مردم ازشیوه های حکمرانی درکشور دروضعیت هشدار قراردارد اما چه باید کرد ؟ بی مناسبت نیست ابتدا تعریفی ازرضایت مردم وسپس مولفه ها وشاخص های جلب رضایت مردم بیان گردد تادرک مشترکی و آنگاه چاره ای اندیشیده شود :

رضایت یعنی چه: رضایت(consent) در لغت به معنای خشنودی و خرسندی است اما در اصطلاح حقوق، رضایت به معنای تمایل طبیعی و خواست نفسانی در شرایط عادی و بدون اجبار واکراه می باشد. در حقوق جزا،اجازه واذن آگاهانه و توام با آزادی شخصی یک فرد جهت انجام عملی علیه او، مانند تجاوز به سلامت و جان و مال وحیثیت او را رضایت گویند.

ازسوی دیگر رضایت اصطلاحی مهم در فلسفه ی سیاسی است، در فلسفه سیاسی، رضایت حکومت شوندگان به معنی این است که مشروعیت و حق طبیعی یک حکومت در استفاده از قدرت به رضایت مردم جامعه بسته است. نظریه رضایت در طول تاریخ معمولا در تضاد با نظریه حق الهی پادشاهان قرار داشته و استعمارگری را نفی می کند. درماده ۲۱اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است : اراده مردم می بایست اساس حاکمیت دولت باشد؛ چنین اراده ای می بایست در انتخاباتی حقیقی و ادواری اعمال گردد که مطابق حق رای عمومی باشد که حقی جهانی و برابر برای همه است. رای گیری از افراد می بایست به صورت مخفی یا به طریقه ای مشابه برگزار شود که آزادی رای را تامین کند.

معروفترین نظریه درخصوص رضایت منسوب به فیلسوف معروف انگلیسی جان لاک می باشد .مدعای این نظریه که به"نظریهرضایت"مشهور میباشد به اجمال این است که مشروعیت حکومتها و الزام شهروندان به اطاعت از آنها مبتنی بر رضایت ایشان نسبت به حکومت و قوانین و قراردادهایش است.

مولفه ها وشاخص های رضایت مردم درحکمرانی کدامند :

مطالعات وبررسی وتحقیقات ملی وبین المللی بالاخص مطالعات تفصیلی که دربانک جهانی انجام شده نشان می دهد که مولفه های اصلی رضایت مردم همان مولفه های کلیدی حکمرانی خوب است برهمین اساس به اجمال مولفه ها وشاخص های کلیدی که موجب "رضایت مردم" درحکمرانی خواهدشد به شرح زیر بیان خواهدشد :

1) حاکمیت قانون: حکومت آنگاه موجب رضایت مردم است که همگان دربرابر قانون ازحقوق مساوی برخوردار باشند وقانون درمقام اجرا خودی وغیرخودی نشود وازدور زدن قانون به بهانه های مختلف پرهیز شود . آنچه به عنوان شاخص های اصلی درحاکمیت قانون می توان بیان نمود عبارتند از : کیفیت قوانین ومقررات ، پرهیز ار تخلفات درقوانین ومقررات وهمچنین شایسته سالاری یعنی قرارگرفتن انسان ها درجای مناسب .میزان پایبندی حاکمان به قانون ازشاخص های رضایت بخشی مردم است .مطالعات وبررسی ها نشان می دهد که علیرغم برخورداری ساختار جمهوری اسلامی از قانون اساسی موثر وجامع اما التزام به قانون اساسی درحکمرانی بسیار پایین است تاجائیکه مهمترین شعار انتخاباتی اقای دکتر پزشکیان اجرای قانون بوده است بدنیست بیان شود که میزان پایبندی دولت سیزدهم به برنامه ششم فقط 30% بوده است .

2) شفافیت : شاخص های اصلی شفافیت عبارتند از : شفافیت واعتماد ، شفافیت اطلاعات ، برنامه ریزی شفاف وصدور مجوز ، بازبودن وشفافیت فرایند های سیاسی ، لزوم پرهیز از کذب ووعده های کذب .

براساس گزارش سازمان شفافیت بین الملل از وضعیت ادراک از فساد کشورهای جهان در سال ۲۰۲۳، کشور ایران در رتبه ۱۴۹ از ۱۸۰ کشور قرار دارد. ویا سازمان بین المللی همکاری های بودجه ای( (IBP در رده بندی سال 2019 رتبه ایران را 92 بین 118 کشور اعلام نموده است .

3) ثبات سیاسی وفقدان خشونت : اهم شاخص های ثبات سیاسی عبارتند از : مبارزه با فساد وتبعیض ، افزایش صداقت ، اصلاح ساختارهای سیاسی ، ازادی افراد واحزاب مخالف ، برنامه ریزی راهبردی وتوسعه .کمترین میزان ثبات سیاسی ایران درسال 1391 وبیشترین آن مربوط به سال1379 می باشد.

4) کارارایی واثربخشی دولت : که شاخص های اصلی آن عبارتنداز : رضایت مردم وکارکنان ازخدمات ، توجه به هزینه ها درارائه خدمات ، کاررایی فرایندهای اجرایی ، توجه به هزینه های ودرامدها درفعایت ها ، کاهش هزینه ها وافزایش راندمان دراجرای امور .تقویت بهره وری .

درپیمایش ارزشها ونگرشهای ایرانیان میزان رضایت واعتماد از کارارایی وعملکرد دولت فقط 25% ، قوه قضائیه حدود 40 % وقوه مقننه حدود 20 % اعلام شده است .

5) کنترل فساد: مبارزه با فساد وتبعیض ، اعمال روش ها وسیاست های ضدفساد اداری ، کنترل وکاهش فساد درعمل ونظارت دقیق براجرای قوانین ومقرررات اهم شاخص های کنترل فساد است.

جالبه بدانیم که رتبه ایران درکنترل فساد از میان 179 کشور درسال 2020میلادی رتبه 149 می باشد.

6) پاسخگویی : لزوم پاسخگویی ونظارت پذیری حکومت به مردم ، دولتهای پاسخگو وکارامد تر ، پاسخگویی حکومت به مطالبات مردمی ، اعتماد سازی وحق اظهارنظرمردم و پاسخگویی حکومت ازجمله شاخص های حکمرانی خوب است .

براساس آخرین گزارش بانک جهانی رتبه ایران درپاسخگویی از میان207 کشور دارای رتبه 185 می باشد .

7) احترام به به جایگاه وتوسعه انسانی : که شاخص های قابل سنجش آن عبارتند از : احترام به حقوق بشر وحقوق انسانی ، برنامه برای توسعه وپیشرفت جامعه ، توجه به تعالی انسان ، توسعه ظرفیت ها ورشد وتعالی مستمر ، استقلال وعزت انسانها .

رتبه ایران درتوسعه انسانی درمیان 193 کشورجهان دارای رتبه 77 می باشد که تنها شاخصی است که ایران درمیان کشورهای دارای توسعه انسانی بارتبه بالا قرارگرفته است .

8) مشارکت واجماع محوری( تفاهم ملی ) : هرمیزان مشارکت مردم درتعیین سرنوشت خود افزایش یابد به همان میزان رضایت مردم ازحکمرانی بهبود خواهد یافت ومهمترین شاخص های قابل سنجش وارزیابی مشارکت عبارتند از : مشارکت موثرتر همه گروههای جامعه ، تعامل وارتباط قوای سه گانه ، بهبود روابط مردم وحکومت ، همگرانی وهم افزایی بین ارکان حکمرانی ، توسعه دموکراسی وهمکاری واستفاده از توان ظرفیت های موجود وجلب مشارکت حداکثری مردم درامور حکمرانی .

شاید مستندترین میزان مشارکت مردم درحکمرانی ، حضور مردم در انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه 1403 بوده است که بیش از 50 درصد مردم درانتخابات شرکت نکردند یعنی حداقل نیمی وحداکثر تا 80 درصد مردم ازحکمرانی موجودرضایت ندارند.

اینجاست که موضوع تفاهم ملی واجماع محوری ازطریق گسترش مشارکت مردم وبهبود روابط مردم وحکومت ، تعامل وارتباط موثر قوای سه گانه باهم می تواند به بهبودررضایت مردم بیانجامد .

9)کیفیت خدمات عمومی : دولت خدمتگذار مردم است ومی تواند با ارائه خدمات با کیفیت به مردم موجب افزایش رضایت مردم شود وشاخص های قابل سنجش آن عبارتنداز : افزایش کیفیت خدمات ، بهبود ارائه خدمات عمومی وارائه خدمات به شیو ای کارامد وموثر .

10 ) اخلاق محوری : ازدیگر مولفه های جلب رضایت مردم درحکمرانی ، اخلاق محوری ورعایت سلوک واخلاق حرفه ای است سوء استفاده نکردن از پست ومقام ، توجه به ارزشهای انسانی واخلاقی ، توجه ورعایت حقوق ذینفعان بالاخص محرومان ونیازمندان ، تکریم ارباب رجوع وخدمت بی منت به مردم ازجمله شاخص های اخلاق محوری است .

بنابراین دولت اقای پزشکیان چنانچه بخواهد وعده هایش درمورد جلب رضایت مردم محقق شود باید همه ارکان دولت را مکلف نماید که ضمن ارزیابی مولفه های دهگانه مذکور براساس شاخص های اعلام شده وضعیت خودراتطبیق ودریک دوره زمانی سالیانه عملکرد زیرمجموعه های خودرا رصد وپایش نموده وگزارش آنرا مکتوب برای مردم منتشر نمایند دولت مدعی اخلاق حکمرانی باید خود جلودار مولفه های حکمرانی خوب باشد تا بتواند رضایت مردم را که مهمترین شاخص هرحکومت است بدست آورد وبقول آقای جان لاک مشروعیت حکومتها و الزام شهروندان به اطاعت از آنها مبتنی بر رضایت ایشان نسبت به حکومت و قوانین و قراردادهایش است.درغیراینصورت ، این وعده ها درحدحرف باقی خواهدماند.

· عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان