اثبات تصرف عدوانی

در حقوق ایران دعوای تصرف عدوانی دارای دو جنبه کیفری و حقوقی می باشد.

کیفری: از نظر کیفری مطابق با ماده ۶۹۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، مجازات یک ماه تا یک سال حبس برای جرم تصرف عدوانی پیش بینی شده است. رسیدگی به این جرم در صلاحیت دادگاه کیفری شهرستان محل وقوع جرم است. تحقیقات مقدماتی نسبت به این جرم در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم صورت می گیرد.

حقوقی: از سوی دیگر مطابق با ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای تصرف عدوانی در دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک اقامه شود. این وضعیت مربوط به زمانی است که شرایط لازم برای تحقق جنبه کیفری فراهم نباشد، یا شخص خواهان به هر دلیلی نخواهد دعوای کیفری را بر علیه متصرف اقامه نماید.

در ادامه این نوشتار ضمن بررسی مهم ترین شرایط و ارکان لازم برای تحقق جرم و دعوای تصرف عدوانی، راهکارهای قانونی مناسب برای اثبات تصرف عدوانی را در دادگاه های عمومی و کیفری ارائه خواهیم نمود.

موارد اثبات تصرف:

• شهادت شهود
• اخذ تامین دلیل

اثبات جنبه کیفری تصرف عدوانی

برای محکومیت متهم به مجازات حبس مندرج در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، باید ارکان مادی و معنوی جرم تصرف عدوانی اثبات شود. نکته شایان توجه در خصوص جرم تصرف عدوانی آن است که این جرم از جمله جرایم قابل گذشت است.

بنابراین رسیدگی به آن جز با شکایت شاکی خصوصی شروع نمی شود. همچنین هرگاه شاکی خصوصی رضایت دهد، رسیدگی به جرم متوقف خواهد شد.

در نتیجه نخستین گام برای پیگیری جرم تصرف عدوانی، طرح شکایت در دادسرای عمومی و انقلاب است. 

پس از طرح شکایت در دادسرای عمومی و انقلاب، موضوع با دستور دادستان مورد رسیدگی قرار می گیرد. پس از انجام تحقیقات مقدماتی توسط بازپرس پرونده، چنانچه دلایل قابل قبولی برای ارتکاب جرم تصرف عدوانی برای دادسرا به دست آید، کیفرخواست و قرار جلب به دادرسی متصرف صادر می شود.

در نظر داشته باشید بعد از ثبت شکواییه و ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری، بدوا شاکی به دادسرا احضار می شود. در این جلسه شاکی باید تمامی مدارکی که برای اثبات جرم لازم است را به مقام قضایی رسیدگی کننده ارائه دهد. همانطور که گفته شد شهادت شهود و تامین دلیل از جمله مواردی است که میتوان برای اثبات تصرف عدوانی متصرف  به آن استناد نمود.

پس از صدور کیفرخواست و قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری دو ارسال می شود. پس از وصول پرونده به دادگاه، چنانچه تحقیقات مقدماتی کامل باشد، دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین را صادر می نماید.

پس از تشکیل جلسه دادرسی، دادگاه محتویات پرونده را بررسی کرده و اظهارات طرفین را استماع می کند. در صورت نیاز ممکن است دادگاه قرارهای قضایی گوناگونی مثل قرار کارشناسی ملک، قرار استماع شهادت شهود و … را صادر نماید. پس از بررسی موضوع، دادگاه ختم دادرسی را اعلام کرده و نسبت به صدور را مبادرت می نماید.

در صورت اثبات تصرف عدوانی در دادگاه کیفری، حکم محکومیت به مجازات برای متهم صادر می شود. در غیر این صورت حسب مورد قرار منع تعقیب یا حکم برائت صادر می شود.

اثبات تصرف عدوانی در دادگاه عمومی حقوقی

در مواردی که جنبه کیفری تصرف عدوانی قابل اثبات نیست یا به هر دلیلی شخص ذی نفع تمایلی به طرح شکایت کیفری ندارد، می تواند موضوع تصرف عدوانی را در دادگاه عمومی حقوقی پیگیری نماید. در این صورت دیگر مجازات مرتکب از دادگاه تقاضا نمی شود، بلکه رفع تصرف عدوانی و جبران خسارات مدنی مطالبه می شود.

برای اثبات تصرف عدوانی در دادگاه عمومی حقوقی، خواهان نخست می بایست دادخواست را تنظیم کرده و به دادگاه محل وقوع ملک ارسال نماید.

مدارک اثبات تصرف عدوانی باید ضمیمه دادخواست شود. بنابراین، چنانچه مستند ادعا شهادت شهود است، بایستی مشخصات شهود خود را در دادخواست وارد نمایید و استشهادیه نیز پیوست دادخواست گردد.

همچنین در صورتی که می خواهید از طریق کارشناسی و اخذ تامین دلیل ادعای خود را ثابت نمایید، باید قبل از ثبت دادخواست تصرف عدوانی، از شورای حل اختلاف محل وقوع ملک تقاضای تامین دلیل نموده و بعد از انجام کارشناسی و اخذ تامین دلیل، اقدام به ثبت دادخواست تصرف عدوانی نمایید و حتما تامین دلیل را به دادخواست ضمیمه کنید.

لازم به توضیح است، خواهان شخصی است که دعوای حقوقی به تقاضای او شروع می شود. اگر خواهان رضایت دهد، رسیدگی به دعوای حقوقی در هر مرحله که باشد متوقف می شود. دادخواست نیز فرم خاصی است که مشخصات مربوط به دعوای تصرف عدوانی بر روی آن قید می شود.

پس از تنظیم دادخواست و ارسال آن به دادگاه، نخست قاضی آن را بررسی می کند. برای آن که به دادخواست رسیدگی شود، باید کامل باشد و اطلاعات مورد نیاز را در خود جای داده باشد. بنابراین اگر دادخواست ناقص باشد و موضوعاتی مثل نشانی محل اقامت خواهان در آن ذکر نشده باشد، قرار رفع نقص دادخواست صادر و به خواهان ابلاغ می شود.

در صورت کامل بودن دادخواست، رئیس شعبه دستور تعیین وقت دادرسی را صادر می کند. وقت دادرسی توسط منشی قاضی تعیین شده و به طرفین و وکلای آنان ابلاغ می شود. پس از تشکیل جلسه دادرسی، دادگاه موضوع را بررسی کرده و حسب مورد، رای  مقتضی را صادر می نماید.

نتیجه گیری؛ مهم ترین نکات حقوقی در مورد اثبات تصرف عدوانی

اثبات تصرف عدوانی تنها در خصوص اموال غیر منقول یا املاک، قابل تحقق است. منظور از اموال غیر منقول اموالی هستند که انتقال آنها از محلی به محل دیگر ممکن نباشد. زمین، باغ، چاه، ملک و … از جمله اموال غیر منقول یا املاک به شمار می روند. اثبات دعوای کیفری یا حقوقی تصرف عدوانی در مورد اموال منقول مثل خودرو، جواهرات، ابزارآلات و … ممکن نیست. در مورد اموال منقول به جای دعوای تصرف عدوانی میتوان دعاوی حقوقی و کیفری مناسب مثل سرقت، خیانت در امانت و … را مطرح نمود.

در صورت اثبات تصرف عدوانی، محکوم علیه مکلف است به تصرفات خویش در ملک پایان داده و آن را به محکوم له تحویل دهد. در صورت مطالبه محکوم له، دادگاه حکم به جبران خسارات وارد شده و همچنین اجرت المثل استفاده از منافع ملک را نیز صادر می نماید.

همانطور که اشاره شد اگر ثابت شود متهم به صورت عمدی جرم تصرف عدوانی را مرتکب شده است، مجازات یک ماه تا یک سال حبس تعزیری برای او تعیین می شود. نکته قابل توجه این است که مجازات حبس مذکور مطابق قانون جدید در صورتی که ارتکاب آن توسط متصرف برای بار اول باشد به جزای نقدی تبدیل شده است.