دلالت آیه ۱۴۸ نساء بر رستگاری همه انسانها

دلالت آیه 148 نساء بر رستگاری همه انسانها

در آیه 148 سوره نساء چنین آمده است که: «و لکل وجهه هو مولیها فاستبقوا الخیرات این ما تکونوا یات بکم الله جمیعا ان الله علی کل شیء قدیر»؛ این آیه به خاطر این که در بین آیات مربوط به تغییر قبله است، عموم مفسران آن را در همین فضای مربوط به قبله تفسیر کرده اند؛ و در معنایش چنین گفته اند که برای هر امتی قبله ای هست که به آن رو می کنند پس به سوی خوبیها بشتابید؛ هر کجا باشید خداوند همه شما را می آورد همانا خدا بر همه چیز تواناست.

اما بسیاری از مفسران و از جمله مرحوم علامه طباطبائی این آیه را در فضای تکوینی هم تفسیر کرده اند؛ به نظر می رسد به قرینه این که تتمه آیه به امور تکوینی ارتباط دارد باید گفت حد اقل این تفسیر دوم کمتر از تفسیر اول نیست و نیز تفسیر دوم، نافی تفسیر اول نیست؛ زیرا مسئله قبله نیز مصداقی از معنای عام تفسیر دوم است؛ به هر جهت بر مبنای تفسیر دوم نتیجه مهمی که از آیه گرفته می شود این است که همه انسانها دیر یا زود رستگار خواهند شد.

توضیح این که «وجهه»، همان «ما یتوجه الیه الشیء» است؛ یعنی چیزی که شیء به سوی آن رو کرده و به عنوان یک هدف به آن توجه می کند؛ پس جمله «و لکل وجهه هو مولیها» بدین معنی است که هر کس به گونه تکوینی رو بسوی غایتی دارد که خداوند او را بسوی آن غایت توجه داده و در رسیدن به آن، او را سرپرستی می کند.

در ادامه آیه، خداوند با جمله «فاستبقوا الخیرات» فرمان به سبقت به خیرات می دهد؛ زیرا وقتی خداوند ما را در راستای غایت مذکور سرپرستی و هدایت تکوینی می کند؛ مناسب است که با هدایت تشریعی هم تذکر دهد که شما هم با انتخاب خوبیها همان غایت را تعقیب کنید تا تکوین و تشریع هماهنگ باشند و کار با سهولت بیشتری پیش رود.

در دنبال آیه، تذکر داده شده که شما در هر موقعیتی باشید خداوند همگی شما را خواهد آورد «این ما تکونوا یات بکم الله جمیعا»؛ اما پرسش این است که او همه ما را به کجا خواهد آورد؟ پاسخ این است که ابتدای آیه دلالت دارد که آنجا، همانجایی است که «وجهه» ما قرار دارد، یعنی همان غایتی که خدا از ابتدا آفرینش، ما را در راستای رسیدن به آن هدایت کرده و سرپرستی می کند که به آنجا برسیم «و لکل وجهه هو مولیها»؛ از طرفی، در آیه (56 زاریات) مشخص گردیده است این وجهه و غایتی که خداوند از ابتدای آفرینش، ما را در راستای رسیدن به آن هدایت و سرپرستی می کند که به آنجا برسیم، همان مقام عبودیت و منزل بندگی ما نسبت به خداوند است؛ او می گوید: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» من جن و انس را جز به غایت عبادت خلق نکردم؛ پس عبادت خدا همان غایتی است که جن و انس برای رسیدن به آن آفریده شده اند؛ و این غایت طبق آنچه در آیه (93 مریم) آمده قطعا تحقق می یابد؛ زیرا آنجا که می گوید «ان کل من فی السماوات و الارض الا آتی الرحمن عبدا»؛ هیچ کس در آسمانها و زمین نیست جز این که بنده وار به پیشگاه خداوند رحمان خواهد آمد؛ بنابراین همه انسانها در دنیا یا آخرت، زود یا دیر، به مقام عبودیت و منزل بندگی خداوند نائل خواهند شد؛ و با تحقق این بندگی نهایتا شایستگی ورود به جمع «عباد الله» و دخول در جنت «ذات حق» را پیدا می کنند و لذا نهایتا به آنان خطاب می شود که: «یا ایتها النفس المطمئنه؛ ارجعی الی ربک راضیه مرضیه؛ فادخلی فی عبادی؛ و ادخلی جنتی»؛ این غایت سعادت آفرین، دیر یا زود، سرنوشت محتوم همه انسانها است؛ لذا است که در آیات زیادی آمده است «انا الی ربنا منقلبون» (50 شعراء) .

توبه در قیامت، عمومیت رستگاری، قرآن و رستگاری

قم:  1403/2/3