نگاهی مختصر به جرم خیانت در امانت/بخش اول

نگاهی مختصر به جرم خیانت در امانت

امیرحسین صفدری پژوهشگر علم حقوق

امانتداری از خصلت های نیکی است که در قرآن و روایات اسلامی درباره آن زیاد سفارش شده و در مقابل خیانت در امانت نهی شده است. به زبان ساده خیانت در امانت جرمی است که مقدمه ی تحقق آن سپردن مال از سوی مالک قانونی به شخص دیگری است؛ مال هر شی ای می تواند باشد، و شخص هم هر فردی غیر از مالک می تواند باشد؛ بطور مثال: خودرویی که شما از دوست خود به امانت گرفته باشید.

بنابراین خیانت در امانت یعنی شخصی که مال یا هر چیز ارزشمند که نزد او به امانت گذاشته شده در نگهداری آن کوتاهی کرده، یا بدون اجازه صاحب مال از آن استفاده کند، یا آن را معیوب کرده و یا کلا از بین ببرد.

در قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت از جمله جرایم مالی و جرایم علیه اموال و مالکیت محسوب می شود، و مراد از جرائم علیه اموال این است که مال موضوع جرم متعلق به شخص دیگر باشد و خیانت در امانت هم از این شرط مستثنا نخواهد بود و آن دسته از اموال که در نگاه شرع و یا از نظر عرف مالیت ندارد را نباید مشمول این جرم دانست.

قانونگذار ما در ماده 673 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات به صراحت بیان می کند: 

هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آو رده سوء استفاده نماید به 6 ماه تا 1 سال و 6 ماه حبس محکوم خواهد شد.

و در ماده 674 همین قانون قانونگذار ما برای تاکید بیشتر می گوید: 

هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای و کالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از 3 ماه تا 1 سال و 6 ماه محکوم خواهد شد.

همان طور که در بالا به آن اشاره شد دانستیم خیانت در امانت یعنی: تصاحب یا تلف یا مفقود یا استعمال نمودن اموال یا اسناد به زیان مالکین یا متصرفین آنها، که در ادامه این چند شرایط را بطور مختصر بررسی می کنیم:

الف) استعمال یکی از این شروط می باشد؛ استعمال در لغت به معنی مصرف کردن یا بکار بردن است، و مقصود از استعمال در ماده 674 قانون مجازات بخش تعزیرات به کار بردن یا مورد استفاده قرار دادن مال یا وسیله تحصیل مال برخلاف قرارداد امانت است. ممکن است هر مالی برای استفاده بخصوصی استعمال شود و یا نحوه و کیفیت استفاده از آن مطابق قرارداد فی ما بین تعیین شود، بنابراین هر استفاده ای شامل استعمال مورد نظر در ماده 674 نخواهد بود، و استفاده ای که بیش از حد معمول و قرارداد باشد ملاک است. مثلا با خودوری امانتی بنز آخرین مدل که نزد شما می باشد آجر حمل کنید.

ب) تصاحب هم شرط دیگر تحقق جرم خیانت در امانت می باشد؛ تصاحب در لغت به معنی مالکیت و صاحب شدگی است، تصاحب کردن یعنی فلانی خودروی مرا تصاحب کرده است، و مقصود از تصاحب در ماده 674 قانون مجازات بخش تعزیرات عبارت از برخورد مالکانه با مال یا وسیله تحصیل مال را تصاحب گویند، مثل اینکه امین مال مورد امانت را به عنوان بیع یا صلح و یا هبه به دیگری انتقال دهد و یا آن را نزد دیگری گرو گذارد. چنانچه امین در استرداد مال یا نوشته مورد امانت تاخیر نماید، صرف تاخیر تصاحب تلقی نمی گردد، ولی مطالبه قبلی مالک و انکار امین می تواند کاشف از تصاحب مال یا نوشته مورد امانت باشد.