عقلانیت محوری امام رضا علیه السلام در مناظرات و دفاع از دین گرایی

بسم الله الرحمن الرحیم

براساس فرموده ای امام کاظم علیه السلام که خدای سبحان برای انسانها دو نوع حجت قرار داده ، یکی حجت ظاهری یعنی پیامبران الهی و اوصیای آنها ، و دیگر حجت باطنی یعنی عقل ، بهره گرفتن از عقل بعنوان حجت باطنی خداوند و عقلانیت محوری ، در کنار استفاده از آموزه های وحیانی ، در رشد و ترقی ، و رسیدن انسان به اهداف الهی و کمالات انسانی ، نقش برجسته دارد.

 از این رو ، یکی از سیره ای عملی و قولی امامان معصوم علیهم السلام در عرصه های مختلف زندگی ، عقلانیت محوری بوده است .

از جمله امام رضاعلیه السلام در مناظرات با سران ادیان مختلف و مذاهب گوناگون و همچنین در دفاع از دین گرایی ، از دلایل عقلی و جدال احسن استفاده کرده و بسیار به طور جالب و غیر قابل انکار ، طرف مقابل را مجاب می کرد ، به گونه ای که اگر طرف مقابل عناد و لجاجت به خرج نمی داد ، چاره ی جز پذیرش استدلال امام را نداشت ، در اینجا به دو نمونه از این عقلانیت محوری اشاره می کنیم : 

۱ - عقل محوری در مناظرات امام رضا علیه السلام

مناظرات جالب و پر پیام امام رضا علیه السلام ، با رهبران ادیان مخالف معروف است ، در یکی از این مناظرات که حضرت با جاثلیق بزرگ و عالم مسیحی داشت ، به روش جدل احسن که یک نوع از عقلانیت محوری به شمار می رود ، با استفاده از مسلمات فکری و اعتقادی او ، که مسیحی ها اعتقاد دارند عیسی ابن الله و پسر خداست، او را شکست داده و مجاب ساخت ، و آن زمانی بود که امام رضا علیه السلام فرمود :" ما ایرادی که به حضرت عیسی ع داریم این است ، که او در انجام نماز و روزه کوتاهی می کرد و کم انجام می داد ؛ 

جاثلیق که از این سخن امام شگفت زده شده بود ، رو به امام کرده گفت :

 من تصور می کردم که شما عالم ترین مسلمانها هستید ، اما حالا برایم روشن شد که از نظر علمی بسیار ضعیف هستید ، 

امام فرمود : چطور ؟ 

جاثلیق پاسخ داد : به این دلیل که می گویی حضرت عیسی در نماز و روزه کوتاهی داشت ، در حالی او هر روز روزه داشت و هر شب تا صبح مشغول عبادت و نماز بود . 

امام با خونسردی فرمود : عیسی برای چه کسی به نماز و روزه می پرداخت ؟! 

اینجا بود که جاثلیق متوجه شد که امام او را دور زده و با روش جدل ، از کلام خود او ، بطلان اندیشه و عقیده مسیحیت را ، اثبات نموده است.( احتجاج طبرسی، ج۲ ، ص۴۱۸ ).

معلوم است که اگر عیسی ابن الله و پسر خداست ، دیگر نیازی به نماز و روزه ندارد ! آیا خدا برای خود به عبادت می پردازد ؟!

 

 ۲ - عقلانیت محوری در دفاع از دین گرایی

یکی از مواردی که حضرت امام رضا علیه السلام در دفاع از دین مداری و عمل به دستورات دینی ، از دلایل عقلی استفاده نمود ، آنجایی بود که خطاب به شخص زندیق و کافری فرمود: « اگر آنچه که شما می گویید[که خدا و قبر و قیامتی و...نیست] درست باشد که چنین نیست ، آیا ما و شما یکسان نیستیم؟ اعمالی از قبیل نماز و روزه و زکاتی که ما انجام دادیم و ایمان آوردیم زیانی به ما ندارد . ولی اگر آنچه را که ما می گوییم[ که خدا و قبر و قیامت و حساب و کتابی در کار است] درست باشد که قطعا چنین هست ، آیا شما هلاک شده و ما نجات یافته نیستیم ؟» الکافی ، ج1 ، ص78. عیون اخبارالرضا(ع)، ج1 ، ص131.

با این گونه استدلال متقن ، منطقی و عقلانی ، طرف مقابل چاره ی جز پذیرش سخن حق ندارد ، البته اگر عناد و لجاجت نداشته باشد. 

به طور کلی امام رضاعلیه السلام می فرماید:" صدیق کل امرء عقله و عدوه جهله ، دوست ( واقعی ) هر انسانی عقل او و دشمن ( سرسخت) او جهل و نادانی اوست " (تحف العقول ، کلمات قصار امام رضا علیه السلام).

امید است که در تمام عرصه های زندگی همه انسانها ، مخصوصا پیروان اهل بیت ع ، عقلانیت محوری را ، حاکم گرداند.