تحلیل حقوقی و جرم شناختی فیلم پوست شیر

هوالعدل

محمدسعید حسینی، پژوهشگر علوم جنایی:

آمیختن حقوق و سینما سالهاست فیلم های جذابی را بر روی پرده سینما و رسانه برای مخاطبین به نمایش گذاشته است.

ترکیب سینما، جادوی هزاره و معروف به هنر هفتم و حقوقی که مجموعه قواعد و مقرراتیست که نظم اجتماعی را تامین می نماید منجر به ساخت اثر های هیجان انگیزی همچون فیلم های سینمایی (the judge) و (وکیل مدافع شیطان) در نمونه خارجی و یا متری شیش و نیم ،قسم، جاندار و .. در نمونه داخلی شده است.

لکن علم حقوق علم بی کران و بی پایان و دریایی بدون ساحل و سرشار از نکات و ریزه کاری های خاص خود می باشد. چرا که شاهدیم استاد بی بدیل و پدر علم حقوق ایران جناب دکتر کاتوزیان و سایر اساتید و بزرگان خودرا حقوق خوان می دانند و نه حقوقدان!

لذا باتوجه به نکات فوق و همچنین تاثیر پرواضح این علم در زندگی روزمره مردم، میبایست به نکات آن توجه وافری داشته چرا که با کوچک ترین اشتباهی در این قواعد خصوصا در بعد رسانه می توان مردم را سردرگم و گمراه نمود.

در این بین نقش مشاور حقوقی فیلم و انتخاب مشاور حقوقی خبره و دقیق توسط گروه کارگردانی بسیار پر اهمیت می باشد.

سریال پوست شیر به کارگردانی جمشید محمودی که این روزها در قسمت های پایانی خود بسر می برد، درامی معمایی و جنایی، پر از صحنه های رازآلود و بسیار موفق در جذب مخاطب بوده است.

همچنین به یقین می توان گفت عملکرد مشاور حقوقی این سریال بسیار مثبت بوده و اشتباهات رایج در سایر فیلم های با مضمون حقوقی در این فیلم بسیار کمتر دیده می شود.

دنبال کنندگان این سریال می دانند داستان مربوط به ماجرای آدم ربایی، سرقت از یک طلا فروشی، تجاوز و چندین قتل است. اگر بخواهیم صحنه های مهم فیلم را از لحاظ حقوق کیفری و جرم شناسی تحلیل نماییم می توان به موارد زیر اشاره نمود:

منصور باجلان، مظنون اصلی پرونده که به قتل برادر خود اعتراف کرده است، احتمالا قاتل طلا فروش سابق نیز می باشد. او مظنون اصلی پرونده ادم ربایی، تجاوز به عنف و قتل دختر نعیم (ساحل) بازیگران اصلی فیلم می باشد. لکن تاکنون مدرک و مستندات محکمه پسندی از وی کشف نشده است.

مادرش (به عنوان تنها ولی دم برادر مقتولش) و خانواده طلافروش مقتول به وی رضایت داده اند. لذا در صورت اثبات این دو قتل در دادگاه، قصاص نخواهد شد و نهایتا از لحاظ جنبه عمومی جرم قتل مستندا به ماده 612 قانون مجازات اسلامی به 3 تا 10 سال حبس محکوم شود. نکته مهم اینکه جرم مشمول مرور زمان نیست اتهام و قتل تازه اثبات شده است و گذشت سال ها از قتل نیز منجر به عدم محاکمه و مجازات وی نمی باشد.

در خصوص اتهامات وی در پرونده ساحل همانطور که گفته شد دلیل محکمه پسندی وجود ندارد. یکی از چالش های حقوقی مهم این فیلم که در نهایت باید آن را بررسی نمود اثبات همین مسئله می باشد. نه فیلم دوربین مداربسته، نه شهادت شهود، نه آثاری از تجاوز متجاوز یا آثار انگشت، نه سایر ترشحات، خون و... از منصور باجلان در صحنه جرم وجود ندارد و طبق اطلاعات فیلم تنها شاهدی که وی را شناخته ساقی (فروشنده مشروبات الکلی) محل می باشد. چالش مهم این است که در صورت حضور این شخص در دادگاه و ادای شهادت، آیا وی با توجه به شغل قبلی دارای شرایط شهادت شرعی است؟ و نکته دوم اینکه حدنصاب شهود وجود دارد؟ در صورت عدم وجود حد نصاب و شرایط شهادت شرعی صحبت های وی در حد وجود یک اماره برای دادگاه معتبر می باشد. آیا وجود اماره در پرونده ای با این اهمیت برای اثبات قتل، تجاوز و آدم ربایی و در نهایت صدور حکم اعدام کافیست؟ بعید به نظر می رسد... لذا باید منتظر قسمت پایانی و اطلاعات اضافی احتمالی بود.

با توجه به داده های فیلم احتمالا منصور شخصی مبتلا به اختلالات ADHD، ضد اجتماعی و سایکو می باشد.

افراد دارای این اختلال روانی دارای هوش بسیار بوده و در صورت عدم کنترل آن، به هوش سیاه تبدیل می گردد. ممکن است احساسات دیگران برایشان ذره ای مهم نباشد. احساس گناه و پشیمانی ندارند. توهم و هذیان و قطع ارتباط با واقعیت، اختلال در تنظیم عملکرد اجرایی و هیجانی، بی توجهی، بیش فعالی، بی احتیاطی و... از نشانه های این افراد می باشد.

نمونه واقعی فرد مجرم دارای این اختلال، پرونده قتل های سریالی محمد بیجه می باشد. قاتل معروف شهر پاکدشت که با تیزهوشی 3 بار توانست مامورین آگاهی را فریب داده و قسر در برود.

وی در ابتدای دستگیری هیچ قتل و تجاوزی را قبول نداشت و نهایتا بعداز 200 ساعت بازجویی تخصصی توسط کارآگاهان اداره آگاهی به قتل ها و تجاوزات اعتراف نمود.

محمد بیجه کودکی را با شکنجه های پدر و نامادری به سر برده بود و در 11 سالگی توسط یکی از آشنایانش چندین بار مورد تجاوز قرار گرفته بود و این موارد حس نفرت، کینه و انتقام را در وی شعله ور می کرد.

او با حیوان آزاری و کشتن حیوانات خشم خودرا خالی می نمود. اما بعد از مدتی دیگر حیوان کشی وی را ارضاء نمی کرد و به کودک آزاری، تجاوز به کودکان و قتل آنها روی آورد.

قضات پرونده از وی به عنوان یکی از بزرگترین پرونده های جنایی چندسال اخیر کشور نام می برند. تجاوز و قتل بیش از 20 کودک و 3 بزرگسال در کارنامه وی ثبت شده است.

بیجه در تمام جلسات دادگاه اعلام می کرد کودکانی را می کشتم که فقیر بودند و سرنوشتشان مثل من بود. آن هارا می کشتم تا مثل من عذاب نبینند !!!

نهایتا بیجه پس از محاکمه غیرعلنی در شعبه 74 دادگاه کیفری تهران در تاریخ 27 آبان ماه سال 1383 با رای اکثریت قضات شعبه به دلیل قتل عمدی 20 کودک، زن و مرد به 16 بار قصاص و پرداخت 4 دیه، به دلیل 2 بار ارتکاب فعل حرام لواط به یک بار اعدام در ملاء عام و از جهت 14 بار تفخیذ به تحمل 100 ضربه شلاق محکوم گردید.

سرانجام در 26 اسفند ماه سال 1383 بعد از تحمل 100 ضربه شلاق و فروکردن چاقویی در پشتش (توسط یکی از برادران مقتولین)، به وسیله طناب دار و جرثقیل اعدام کردید.

از لحاظ جرم شناسی، فقر خانوادگی و محیطی (مادی و معنوی)، عدم تربیت صحیح توسط والدین، شکنجه های روحی روانی و جسمی دوران کودکی، تجاوزات مکرر به وی، اختلالات روانی و عدم درمان آن، ترک تحصیل(در 11 سالگی با وصف هوش فراوان به خاطر فشارهای پدر ترک تحصیل نمود) و... همگی عواملی در مجرم شدن این شخص به حساب می آیند.

به قول الکساندر لاکاسانی اندیشمند فرانسوی« هر جامعه ای سزاوار مجرمانی است که خود پرورانده است ».

در فیلمنامه پوست شیر و سرگذشت منصور نیز شاهد وجود پدری معتاد و شکنجه گر در دوران کودکی وی بوده ایم.

در خصوص قتل نریمان (آدم ربا و متجاوز اجیر شده) توسط نعیم (پدر ساحل)، با توجه به اعترافش قبل از مرگ به تجاوز وی به دختر نعیم، در فرض اثبات متجاوز بودن و اعلام نعیم مبنی بر اعتقاد به مهدرالدم بودن وی، قصاص منتفی بوده لکن تعزیر باقیست. اما در فرض عدم اثبات تجاوز نعیم مجرم بوده و خانواده مقتول مختار به قصاص، دریافت دیه و یا بخشش هستند.

جرائم دیگری که در فیلم دیده می شود حمل اسلحه کلت غیر مجاز توسط نعیم (سلاح گرم سبک خودکار، قطعات موثر یا مهمات آن، حبس از دو تا پنج سال)، نزاع دسته جمعی توسط نعیم و رضا و افراد در قهوه خانه (مستندا به ماده 615 قانون مجازات اسلامی در حالت های مختلف از 3 ماه تا 3 سال حبس+قصاص یا دیه)، نزاع دسته جمعی و استفاده از قمه توسط افراد درگیر در صحنه ( به غیر از مجازات نزاع دسته جمعی، با توجه به استفاده از سلاح سرد و قمه مستندا به ماده 617 قانون مجازات اسلامی 6 ماه تا 2 سال حبس و تا 74 ضربه تازیانه)، آدم ربایی با عنف یا تهدید (5 تا 10 سال حبس)، تجاوز به عنف (در صورت اثبات اعدام و پرداخت ارش البکاره)، قتل (قصاص یا دیه و تعزیر یا بخشش و تعزیر) ، بر هم زدن نظم عمومی (ماده 618 قانون مجازات اسلامی حبس از 3 ماه تا 1 سال و یا تا 74 ضربه شلاق) و... می باشند.

صحنه بحث برانگیز دیگر فیلم در خصوص بازجویی سرگرد مشکات از منصور است که در آن اخلاق حرفه ای و بازجویی حرفه ای رعایت نمی شود. سوالات تلقینی، پاشیدن آب در صورت وی، عدم اجازه استفاده از سرویس بهداشتی، حمله به وی و گلاویز شدن و فشردن گلویش و... همگی مصادیق بارز شکنجه و اخلاق غیر حرفه ای بوده و طبق قوانین و مقررات مختلف از جمله قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری، قانون حقوق شهروندی و آزادی های مشروع و... ممنوع و حتی منجر به مجازات بازجو (ضابط) است. در صورت پیگیری متهم ضابط قابل پیگرد قانونی می باشد. همچنین وظیفه دادستان به عنوان مدعی العموم و رئیس ضابطین و نهاد های نظارتی (برای مثال بازرسی و حفاظت در ناجا) نظارت بر روند بازجویی و جلوگیری و پیگیری چنین مسئلی می باشد. حتی در فرض اخذ اعتراف در چنین شرایطی، متهم می تواند نزد دادگاه منکر آن شده و شکنجه ، اعترافات را از اعتبار قانونی ساقط می نماید.

درنهایت نمی توان این واقعیت را منکر شد و با توجه به وجود چنین افرادی در جامعه، اگر بخواهیم به بررسی اموری جهت پیشگیری از وقوع چنین جرائمی بپردازیم می توانیم به موارد ذیل اشاره کنیم:

1- کنترل و مراقبت ویژه از کودکان خصوصا در محیط های آموزشی و ورزشی

2- کنترل فقر و توزیع یکسان ثروت و امکانات توسط دولت در مناطق مختلف شهرهای مختلف

3- آموزش و تحصیل ( هم برای فرزندان و هم برای والدین خصوصا قبل از بارداری و فرزندآوری)

4- تربیت صحیح فرزندان و عدم شکنجه روحی روانی و جسمی

5- آموزش ویژه به کودکان در خصوص مراقبت از اندام های خصوصی و نیفتادن در تله چنین افرادی

6- آموزش ویژه قدرت نه گفتن به کودکان و عدم اعتماد به افراد غریبه

7- شناسایی، تحت نظرگرفتن و درمان افراد مبتلا به اختلالات خطرناک روانی و دارای حالات خطرناک از جمله معتادین به مواد مخدر،افراد دارای اختلالات سایکو، ای دی اچ دی، ضد اجتماعی و...

8- آموزش های همگانی و توجیهی از طریق رسانه های پرمخاطب (تلویزیون، رادیو، مجازی و...)

9- کنترل و تایید صلاحیت روانی مربیان آموزشی، ورزشی و....

10- عدم ورود به محیط های خطرناک، انجام کار های پرخطر، ارتباط با افراد مشکوک و... .