انگلیسی ها و ماه محرم در بندر بوشهر

انگلیسی ها و ماه محرم در بندر بوشهر

انگلیسی ها با حضور چند صد ساله خود در ایران به ویژه در جنوب (استان بوشهر) شناخت کافی از جغرافیای تاریخی، انسانی، سیاسی و اقتصادی مردم داشتند و در موارد خاص و ویژه با آداب و رسوم مردم محلی همراهی می نمودند. نیمه برافراشته کردن پرچم انگلستان و نیز حضور در مراسم عزاداری با لباس سیاه و نیز اهدای عمامه سیاه به سادات و پخش غذا در میان مردم بخشی از عملکرد انگلیسی ها در میان مردم بندر بوشهر در دوره قاجار در ماه محرم بود.

بر پایه یک گزارش در 23 مارس 1908 / 1326ه.ق بالیوز انگلستان نگاشته است: «مصادف با چهلم عاشورا (اربعین) زد و خوردی مشابه آنچه هر سال بطور معمول در خلال سوگواری های ماه های محرم و صفر رخ می دهد بین ساکنان محلات شنبدی و بهبهانی بوشهر به وقوع پیوست و دو نفر به علت اصابت گلوله زخمی شدند که حال یکی از آنها به شدت وخیم است. نایب حکمران که رابطه اش با کارگزار دوستانه نیست تلاش زیادی نموده است تا وقوع این حادثه را به گردن کارگزار بیندازد و اکنون دستگیری و مجازات بعضی از خدمتکاران قدیمی او که گفته می شود در این حادثه دست داشته اند درخواست گردیده است. لذا کارگزار به این اقدام نایب حکمران اعتراض کرده و استعفا ی خود را به وزیر امور خارجه، تسلیم نموده است». جالب آنکه در گزارش یکسال بعد بالیوز در 7 فوریه 1909 آمده است: «مراسم دهم ماه محرم بدون هیچ حادثه ای سپری شد».

همچنین استاد ایرج صغیری در کتاب «انگلیسی ها در میان بوشهری ها» یک روایت مردمی را ثبت کرده است که بر پایه آن مستر چیک کنسول انگلیس بایک نقشه از پیش طراحی شده لوستر و چلچراغ از چکسلواکی (پراگ) برای مسجد شیخ سعدون (محله کوتی) سفارش داده است که در ادامه به مشکلی پیچیده و منبع اختلاف تبدیل می شود.

همینطور خاطره شفاهی ثبت شده علیرضا مظفری زاده در کتاب «آغاز بیداری» به نقل از سید عبدالله فرزند سید باقر از سادات امامزاده(یکی از محلات قدیمی بندر بوشهر) موید این مطلب است که انگلیسی ها برنامه های سیاسی متنوعی برای این ایام داشتند. «سید عبدالله می گفت: «در سالهایی که انگلیسی ها در بوشهر اقامت داشتند، روزهای عاشورای هر سال در سرکنسولگری -واقع در سبزآباد که به محله امامزاده نزدیک بود- مراسم عزاداری یا بزرگداشت حادثه کربلا بر پا و از سادات محله امامزاده نیز برای شرکت در مراسم دعوت می کردند. پس از اتمام مراسم یکی از مسئولان کنسولگری به هر یک از ما سادات امامزاده یک عدد عمامه سیاه نو هدیه می داد».

قابل توجه است که یکی از مکان های تاریخی در بندر بوشهر محل درگیری خونین بین اهالی محلات بهبهانی و شنبدی در ماه های محرم در عصر قاجار به نام «طاق خونی» بود. به نوشته فراز غلامزاده در کتاب معماری بوشهر دوره زند و قاجار، این طاق در سمت شمال حیاط خدماتی خانه تاریخی قاضی – اکنون تخریب شده - قرار داشت . این طاق مرز دو محله بهبهانی و شنبدی را تعیین می کرد و مردم در تابستان از سایه آن طاق بهره مند بودند.

مانایاد استاد منوچهر آتشی نیز در این باره سروده: «بوشهر خون و قاچاق / بوشهر طاق جنی و خونی/ جن قدیم خونی استعمار ... ». همچنین در میان خاطرات علی اکبر خالصی که به کوشش استاد حمیدی منتشر شده از افراد جوانمردی یاد شده است که در درگیری سنتی محرم و صفر در چهارمحل قدیم بوشهر، اجازه نمی دادند به زن و بچه های مردم آسیبی برسد و آتش منقل و خاکستری بر سرآنان ریخته شود. گفتنی است امروزه دیگر (1403 خورشیدی) این موضوع بین اهالی به کلی فراموش شده و به خاطرات پیوسته است.

شایان ذکر است دامنه ی این درگیری سنتی و مرسوم در «طاق خونی» که در زمانه ی خود، امری طبیعی به شمار می رفت، از دوره قاجار به دوره پهلوی کشیده شد. به طوری که نظمیه برای کنترل اوضاع اعلانی را منتشر و هشدارهای لازم را به اهالی گوشزد می کرد.

نظمیه بندر بوشهر با نزدیک شدن ماه محرم با انتشار اعلانی در محلات شهر، مردم را از هرگونه ایجاد ناامنی و سلب آسایش دیگران، بازمی داشت و از برخورد پلیس بندر بوشهر با متخلفین خبر می داد. برای نمونه اعلانی در دوره پهلوی اول، (سال 1306 خورشیدی) از سوی عبدالله مجاب کفیل نظیمه بنادر در چاپخانه علوی بندر بوشهر منتشر و توزیع شد، که موارد مذکور در آن درج شده است.

با این تفاسیر انگلیسی ها برای سلطه ی همه جانبه خود بر مردم بوشهر، سیاست خود را در همراهی با آحاد مردم به ویژه در ماه محرم می دانستند و ضمن پایبندی به آداب عزاداری ماه محرم از کنترل و مدیریت جامعه بوشهر برای دوری از هرج و مرج و هرگونه نزاع و درگیری شهری، برای نیل به مقاصد سیاسی دولت متبوع خود غافل نبودند.