اهمیت علم و دانش از منظر باقرالعلوم شکافنده دانشها

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از مهم ترین ویژگی دین مقدس اسلام دانش محوری و اهمیت دادن به علم و دانایی است ؛ به همین جهت است که اولین آیاتی که بر پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وارد شد سخن از خواندن و نوشتن ، علم و دانش ، تعلیم و تعلم ، و قلم که مهم ترین وسیله آموزش ، حفظ دانش و انتشار آن است ، می زند « اقرا باسم ربک الذی خلق ، خلق الانسان من علق ، اقرا و ربک الاکرم ، الذی علم بالقلم ، علم الانسان ما لم یعلم »(علق/ 1- 5 ) و همچنین خدای سبحان به قلم و تراوشات آن ، که مقدس ترین اسلحه دانشمندان و نقش آفرین ترین وسیله نگهداری و انتقال علم و دانش به دیگران و آیندگان است ، سوگند یاد می کند « ن و القلم و ما یسطرون »(قلم/ 1 ).

و در آیات و روایات متعدد از اهمیت فوق العاده ی علم و دانش سخن گفته شده است از جمله امیرمومنان علی علیه السلام آن را مایه سلطه و سیطره دانسته و چنین می فرماید :« العلم سلطان من وجده صال به و من لم یجده صیل علیه ، علم و دانش قدرت ( و مایه سلطنت ) است ، هرکس به آن دست یابد غلبه می یابد و هرکس به آن دست نیابد زیر سلطه قرار می گیرد » شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ، ج20 ، ص 319 .

امام باقر علیه السلام که به عنوان باقر العلوم و باقر علم النبیین معروف است و این لقب مهم باقر را ، حتی قبل از ولادت آن حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله برای او داده است ، در باره ای ارزش و جایگاه علم و دانش سخنان ارزشمندی دارد که به عنوان نمونه و تبرکا به برخی از آنها اشاره می کنیم

1 ) ارزش و جایگاه عالم با عمل

امام باقر علیه السلام درباره ای جایگاه و مقام عالم و دانشمندی که مردم از علم و دانش او استفاده نمایند فرمودند :« عالم ینتفع بعلمه افضل من سبعین الف عابد ، دانشمندی که از علم و دانش او استفاده شود از هزار عابد برتری دارد ». الکافی ، ج 1 ، ص 33 .

2 ) اهمیت و ارزش آموزش و یاد دادن علم و دانش به دیگران

امام باقرعلیه السلام در اهمیت تعلیم و تعلم فرمودند :« آنکه از شما علم میآموزد ثواب متعلم دارد و بیشتر از او، علم را از حاملان آن (که ائمه هدایند ) یاد بگیرید و به برادران خود بیاموزید چنانچه علماء به شما آموختند ».الکافی ، ج1 ، ص 35 .

همچنین آن حضرت فرمودند :« هر کس بابی از هدایت تعلیم دهد مانند ثواب کسانی که بدان عمل کنند اجر دارد و از ثواب آنها هم چیزی کاسته نشود و هر که یک باب از گمراهی تعلیم دهد مانند گناه کسانی که بدان عمل کنند ببرد و از گناه آنها هم کاسته نشود ». همان .

3 ) ارزش مذاکره و گفتگوی علمی

امام باقر علیه السلام در باره ای اهمیت گفتگوی علمی فرمودند : « خدا رحمت کند بنده ای را که علم را زنده دارد ، راوی می گوید گفتم: زنده داشتن آن چیست ؟ فرمود : آن است که با اهل دین و صاحبان پرهیزگاری، آن را مذاکره و گفتگو نماید ». همان ص 41 .

همچنین فرمودند :« مذاکره علم درس خواندن است و آن نماز خوبی است ( یعنی مذاکره ای علمی پاداش نماز را دارد ) ». همان .

4 ) نهی از گفتار و اظهار نظرهای بدون علم و آگاهی

امام باقر علیه السلام در مورد کسی که بدون علم وآگاهی لازم و کافی اظهار نظر نماید و مخصوصا در مورد مسایل شرعی فتوا بدهد فرمودند :« هر که ندانسته و نفهمیده فتوی دهد فرشتههای رحمت و فرشتههای عذاب او را لعنت کنند و گناه هر کس به فتوای او عمل کرده به عهده او است ». الکافی ، ج1 ، ص 42 .

همچنین آن حضرت (به اصحابش) فرمود: هر چه میدانید بگوئید و هر چه را نمیدانید (در جواب) بگوئید: خدا داناتر است، به راستی مردی آیهای از قرآن را می گیرد (تا دلیل گفته ناحق خود سازد و بیجا تفسیر و تاویل کند) و بدین وسیله به مسافتی دورتر از فاصله میان آسمان و زمین ( از سعادت و رستگاری دور و) پرت می شود. همان .

زراره بن اعین گوید: از امام باقر علیه السلام پرسیدم: خدا بر بندگان چه حقی دارد؟ فرمود: این حق را که هر چه می دانند بگویند و در باره هر چه نمی دانند توقف کنند و دم فرو بندند ( یعنی بدون علم و آگاهی اظهار نظر نکند) . همان ، ص 43 .

5 ) علم و دانش غذای فکری و روحی

از منظر امام باقرعلیه السلام شکافنده دانشها ، علم ودانشی را که انسان می خواهد بدست بیاورد به عنوان غذای روح و فکر انسان است . چنانکه در تفسیر این آیه مبارکه قرآن که می فرماید :« فلینظر الانسان الی طعامه ، پس انسان باید به خوراکش با دقت بنگرد »(عبس/ 24 ). امام باقر علیه السلام فرمود: مراد از این طعام ( که خدای متعال می فرماید باید در آن دقت کرد) علم و دانشی است که فرا می گیرد باید دقت داشته باشد که از چه کسی فرا می گیرد. الکافی ، ج1 ، ص50 .

لذا هرکسی باید دقت کند که علم و آگاهی یعنی غذای روحی و فکری خود را از چه کسی یا کسانی می گیرد ؟ و این محتوا از چه منابعی به خورد مردم داده می شود ؟ زیرا اگر از افراد سالم و متعهد و منابع قابل قبول نباشد حکم سم را دارد که ممکن است فکرو روح انسان را مسموم نماید ، وقتی فکرکسی مسموم و منحرف شد ، آن زمان دست به هرکاری خواهد زد و هیچ کاری از او بعید نخواهد بود .