کتابشناسی مانا یاد استاد حسن زنگنه مترجم و خلیج فارس پژوه برجسته بوشهری

خلاصه ای از زندگینامه استاد حسن زنگنه

حسن زنگنه مترجم بوشهری در سال 1328 در محله صلح آباد بوشهر به دنیا آمد. پدرش غلامحسین کارگر موتور لنج بود که در سال 1341 خورشیدی در سانحه دریایی با تعدادی از همکارانش غرق شد. زنگنه در سال 1334 وارد دبستان شد. دوره ابتدایی را در مدارس باقری، فردوسی و مهران گذراند و دیپلم رشته طبیعی را در سال 1346 از دبیرستان سعادت بوشهر اخذ کرد. در ایام تحصیل به مطالعه بویژه زبان انگلیسی علاقمند شد و حتی در دوران نوجوانی ضمن تحصیل در دبیرستان در شرکت های خارجی که مسئولیت ساخت اسکله بندر بوشهر را داشتند کار می کرد. در زمانی که سرباز سپاه دانش بود به عنوان مترجم با سازمان یونسکو همکاری می کرد و در سالهای 50 تا 60 مترجم نیروی دریایی ارتش در بوشهر بود. با تسلطی که بر اثر کار و مطالعه در زبان انگلیسی پیدا کرده بود دست به ترجمه کتابهای انگلیسی زد و اولین ترجمه های او در سال 1373 با عناوین ( لشکرکشی انگلیس به ایران) و (هجوم انگلیس به جنوب ایران) منتشر شد و با پشتکار و علاقه ای که در این زمینه داشت به تدریج به مترجمی پرکار و پرآوازه تبدیل شد که تاکنون 25 جلد کتاب را ترجمه و بدست چاپ و انتشار سپرده است. از او مقالات زیادی در نشریات محلی استان و خارج از استان نیز چاپ شده است. زنگنه در سال 1388 خورشید به عنوان چهره ماندگار بوشهر انتخاب گردید و سرانجام پس از سالها تلاش و کوشش در عرصه ترجمه، روز جمعه 28 شهریور سال 1393 در سن 66 سالگی به دیار باقی شتافت.

کتابشناسی آثار:

لشکرکشی انگلیس به ایران

گرنی داد، حسن زنگنه، کنگره هشتادمین سالگرد شهادت رئیس علی دلواری، بوشهر، 1373، صفحه 130

این کتاب در اصل بخشی از کتاب« شورش هند و لشکرکشی به ایران» است که در سال 1859 در لندن به چاپ رسید و درباره جنگ ایران و انگلیس در سال 1856، اشغال بوشهر و ریشهر، مقاومت توپچیان بوشهر و مبارزات باقرخان تنگستانی در روزهای آغازین هفتم تا دهم اشغال بوشهر را روایت می کند. این کتاب در واقع گزارشهایی است که به مقامات بمبئی و انگلستان نوشته شده است. جالب آنکه در نگارش این کتاب از گزارشهای سر جیمز اترام که در سال 1860 به صورت محرمانه و خصوصی چاپ شده، استفاده شده است. در این کتاب به ترتیب نامه هایی از ژنرال استاکر فرمانده قوای اعزامی انگلیس به خلیج فارس، دریادار سرهنری لیک و فلیکس جونز نماینده مقیم سیاسی انگلیس در خلیج فارس انتشار یافته است. نکته جالب اینکه در این کتاب شرح کاملی از اسامی نیروها و واحدهای نظامی، زخمی ها و کشته شدگان انگلیسی و... آورده شده است.

هجوم انگلیس به جنوب ایران

جی.بی. کلی ، حسن زنگنه، کنگره هشتادمین سالگرد شهادت رئیس علی دلواری،بوشهر، 1373، صفحه216

کتاب هجوم انگلیس به جنوب ایران در واقع فصل یازدهم و بخش هشتم کتابی است با نام «بریتانیا و خلیج فارس» در سالهای 1880 - 1795 که توسط جی. بی. کلی در سال 1968 در لندن منتشر شده است. در این کتاب نویسنده تلاش دارد با استناد به اسناد و مدارک راکد و محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان روایتی از جنگ ایران و انگلیس در سالهای 1838 و 1856 بر سر مسئله هرات و هجوم نیروهای دریایی و زمینی انگلیس به جنوب ایران و بندر بوشهر به دست دهد.

جنگ ایران و انگلیس(در سال 1856 میلادی)

ترجمه حسن زنگنه، بوشهر، شروع، 1386، صفحه 242

این کتاب در واقع متن کامل دو کتابی است که پیشتر با عناوین « لشکرکشی به جنوب ایران» و« هجوم انگلیس به جنوب ایران» توسط کنگره هشتادمین سالگرد شهادت رئیس علی دلواری در سال 1373 خورشیدی منتشر شده بود.

خاطرات فردریک اوکانر

حسن زنگنه، نشر شیرازه، 1376، صفحه 145

این کتاب رویدادهای سالهای مشروطه تا جنگ جهانی اول سالهای 1909 - 1915 میلادی را در برمی گیرد. اوکانر که در طول خدمتش در مقام سرپرست کنسولگری بریتانیا در سیستان و شیراز خدمت می کرد، شرح خاطرات و دیده ها خود را نگاشته است. او در این کتاب وضعیت مشروطه خواهی فارس و بوشهر، جنگ جهانی اول و همچنین ماجرای به اسارت درآمدن در برازجان و اهرم و مبادله اسرا با مبارزان جنوب را روایت می کند. این کتاب از آنجا که روای در نزدیکی این واقعه بوده از منابع دست اول و مهم به شمار می رود.

دریای پارس و سرزمین های متصالح

دونالد هاولی ،حسن زنگنه، بوشهر شناسی،1377، صفحه 375

این کتاب را آقای احمد اقتداری – خلیج فارس پژوه - در کتابفروشی لوزاک در لندن تهیه کرده و مقرر می شود که استاد مجتبی مینویی این کتاب را ترجمه کند ولی به دلایلی این کتاب ترجمه نشد. تا اینکه جناب آقای اقتداری در دیدار با استاد حسن زنگنه پیشنهاد ترجمه آن را مطرح می کند و این کتاب برای اولین بار به فارسی ترجمه می شود. دونالد هاولی نویسنده کتاب دریای پارس و سرزمین های متصالح( امارات متحده کنونی) عضو سرویس سیاسی بریتانیا بود که سه سال در امارت خدمت کرده و منابع بسیار خوبی در اختیار داشته است. این کتاب سیر تاریخی از دوران باستان و سکونت قبایل مختلف در خلیج فارس را مورد بررسی قرار می دهد.

میرمهنا و شهر دریاها

گردآوری و ترجمه حسن زنگنه، انتشارات همسایه،1377، صفحه 255

این کتاب دربردارنده مطالبی است از کتاب های: جان پری – میرمهنا و هلندی ها، فریزر سفرنامه بوشهر، سفرنامه جنوب ایران از لوئیس پلی، گذری به شهر دریاها از برادلی برت و سیاست انگلستان در خلیج فارس از ملکم پاپ که از منابع ارزشمند درباره بوشهر و خلیج فارس به شمار می رود.

خلیج فارس از دوران باستان

راجرز . ام سیوری، حسن زنگنه، بوشهر شناسی، 1377، صفحه 219

این کتاب از آرشیو دانشگاه هاپکینز( آمریکا) و انتشارات دانشگاه آکسفورد( انگستان) گرفته شده است و مطالب بسیار ارزشمندی درباره اوضاع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در کشورهای حوزه خلیج فارس، ایران، عمان، قطر، کویت و امارات داراست. این کتاب روایتگر تاریخ دوران باستان تا قرن 18 میلادی خلیج فارس است.

گزارش های سالانه کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر

حسن زنگنه، مرکز مطالعات بوشهرشناسی، انتشارات پروین، 1377، صفحه 100

سرپرسی کاکس در طول ده سال کنسولگری انگلیس در بوشهر وظیفه نمایندگی سیاسی مقیم بوشهر را در سالهای 1911-1905میلادی عهده دارد بود. کاکس در این کتاب چگونگی روند شکل گیری مشروطیت در شهرهای بوشهر، بندر لنگه، بندرعباس، لارستان و نقش عالم برجسته ای چون سید مرتضی علم الهدی اهرمی و مبارزات او و مردم بر علیه استبداد محمد علی شاهی و خودکامگی حکومت مرکزی را ارائه می دهد. این کتاب با پاورقی و شرح و توضیحات تاریخی دکتر عبدالکریم مشایخی توسط مرکز مطالعات بوشهر شناسی که بعدها نام بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر به خود گرفت، منتشر شد.

لشکرکشی ناپلئون به مصر و رقابت فرانسه و انگلیس در ایران

جی.بی.کلی ، حسن زنگنه، نشر همسایه، 1378، صفحه 135

لشکرکشی ناپلئون به مصر در سال 1798 میلادی رخ داد که در آن مصر اشغال گردید و سنگ بنای حضور بیگانگان در خاورمیانه، شمال آفریقا و سپس هند و خلیج فارس شد. در این کتاب روابط ایران و فرانسه و معاهدات، اوضاع قبایل و طوایف خلیج فارس و چگونگی رقابت بین دول اروپایی برای تسلط برخلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته است.

چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران

گرمون استفان رای، حسن زنگنه، انتشارات همسایه، 1378، صفحه 269

استفان رای پژوهنده و سیاستمدار آمریکایی رساله ای را با عنوان « ظهور و سقوط شیوخ بوشهر» به زبان انگلیسی تالیف کرده است. نام او همچنین به عنوان متخصص تاریخ ایران در وزارت امور خارجه آمریکا مطرح و در بین سالهای 1970 - 1972 به عنوان سپاه صلح در ایران حضور داشته است. این کتاب رویدادهای سالهای 1750 - 1850 میلادی را در بر می گیرد و مرجع کاملی درباره ظهور، حکمرانی و سقوط خاندان آل مذکور از خاندان های حکومتگر بوشهر به شمار می رود. همچنین اوضاع اقتصادی، سیاسی بوشهر و به طور کلی جنوب ایران در دوران نادرشاه افشار، سرتاسر دوران زند و سالهای آغازین حکومت قاجاریه را بیان می کند.

اسناد سازمان سیا درباره کودتای 28 مرداد و سرنگونی دکترمصدق

دکتر غلامرضا وطن دوست با همکاری حسن زنگنه و رضا دهدشتی، انتشارات رسا، 1379

این کتاب با همکاری استاد حسن زنگنه ترجمه شده و برگرفته از اسناد سازمان سیا درباره کودتای 28 مرداد 1332 خورشیدی است که سقوط دولت ملی مصدق را در پی داشت. در این کتاب که بر پایه اسناد سازمان سیا تدوین شده یکی از مراجع مهم تاریخ معاصر ایران است که درباره کودتای 28 مرداد دارای اهمیت فراوانی است.

روابط ایران و انگلیس در جنگ جهانی اول

ویلیام جی . اولسون، حسن زنگنه، نشر شیرازه، 1380، صفحه 508

مورخ آمریکایی این کتاب، در شش فصل کوشیده است با تکیه بر اسناد و خاطرات و پاره ای منابع فارسی تاریخ روابط دیپلماتیک ایران و انگلیس را در سالهای1914 - 1918 میلادی بر اساس رویکرد تحلیلی و جامع به نگارش در آورد. در این کتاب درباره قرارداد 1907 تا آغاز جنگ جهانی اول، بحران بی طرفی ایران و اوضاع تفنگدارن جنوب و تشکیل پلیس جنوب تا قرارداد 1919 میلادی انگلیس و ایران مطالب بسیاری آمده است.

اعراب و تجارت برده در دریای پارس

توماس . ام. ریکس، حسن زنگنه، انتشارات نوید شیراز،1380، صفحه 150

این کتاب ترجمه ای است از دو بخش از مقالاتی با عنوان« ارزیابی ای از برده ها و تجارت برده در دریای پارس در قرون 18 و 19 میلادی» نوشته پژوهشگر آمریکایی توماس ریکس و بخش دوم« اعراب و تجارت برده در دریای پارس در سال 1842-1800 نوشته جی. بی. کلی که از فصل دهم کتاب« بریتانیا و خلیج فارس 1880-1795 از انتشارات دانشگاه آکسفورد در سال 1968 گرفته است. این کتاب از محدود کتابهایی است که درباره برده و برده فروشی در خلیج فارس به صورت مستند سخن به میان می آورد.

خلیج فارس در آستانه قرن بیستم

ملکم یاپ، حسن زنگنه، انتشارات به دید، 1380، صفحه 231

این کتاب حاصل چهار مقاله علمی درباره خلیج فارس است که براساس اسناد و منابع معتبر به بررسی مسائل خلیج فارس فارس در قرون 19 و 20 میلادی می پردازد. این چهار مقاله با عنوان: سیاست انگلیس در خلیج فارس ، منافع انگلستان، روسیه و آلمان در خلیج فارس و تجارت اسلحه در دریای پارس و بحر عمان منتشر شده است.

جنوب ایران به روایت سفرنامه نویسان

گردآوری و ترجمه حسن زنگنه، انتشارات نوید شیراز،1380، صفحه 264

این کتاب شامل چند بخش مهم از سفرنامه جان ملکوم، سفرنامه بوشهر از جیمز بیلی فریزر، سفرنامه جنوب ایران سرهنگ لوئیس پلی، گذری بر شهر دریاها برادلی برت می باشد. سفرنامه جان ملکوم اولین بار در سال 1828 در لندن منتشر شده و در واقع دیده ها و شنیدنی ها اوست که در سالهای 1799-1800 و 1802-1803 و 1809-1810 در جهت مقاصد کشور خودش به دربار فتحعلیشاه قاجار می آید و پرداختن به اوضاع ایران و بوشهر و خلیج فارس در آن قابل تامل است.

سفرنامه فریزر ترجمه ای است از فصل های سوم و چهارم کتاب داستان سفر خراسان در سالهای 1822 و 1821 که در سال 1825 در لندن منتشر شده بود. در این کتاب اطلاعات جالبی درباره حیات اجتماعی مردم ایران در اوائل قرن 19 میلادی وجود دارد. لازم به ذکر است این کتاب پیشتر در سال 1364 با عنوان سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی با ترجمه منوچهر امیری چاپ شده بود.

سرهنگ لوئیس پلی نایب کنسول انگلیس در بوشهر در سالهای 1863-1864 که گزارشهایی برای مقامات بمبئی در اواخر قرن 19 ارسال می کرده که در یکی از نشریات انگلیس هم چاپ شده است. در این کتاب اطلاعات بسیار زیادی از اسامی روستاها، کدخدایان، خان های استان بوشهر آمده است و در آخر برادلی برت که ترجمه ای است از کتاب« از خلیج فارس تا دریای خزر از طریق ایران» که در سال 1909 در لندن برای اولین بار منتشر شد. گزارشهایی است از حیات اجتماعی و اقتصادی مردم ایران که به ویژه سالهای آغازین مشروطیت در بوشهر را مورد توجه قرار داده است.

ما موریت سرپرسی کاکس در حوزه خلیج فارس و ایران

فیلیپ گریوز، حسن زنگنه، انتشارات به دید، 1380، صفحه 272

گزارش های کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر که بصورت کامل و جامع به تشریح اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خلیج فارس و ایران با تاکید بر اخبار و رویدادهایی روزانه از سرتاسر خلیج فارس می پردازد.

نخستین فرستادگان پرتغال به دربار شاه اسماعیل صفوی

رونالد بیشاب اسمیت، حسن زنگنه، بوشهر شناسی، 1381، صفحه137

نویسنده آمریکایی این کتاب برای اولین بار کتابش را در سال 1970 در مریلند منتشر کرده است. رونالد بیشاب بر اساس اسناد پرتغالی ها و از جمله مکاتبات اداری و مندرجات سفرنامه ها به بررسی نخستین سالهای ارتباط ایران و پرتغال در عصر شاه اسماعیل صفوی پرداخته است. در این کتاب درباره هرمز، خلیج فارس و ایران مطالب بسیار کمیابی گردآوری شده است.

مشروطیت جنوب ایران به گزارش بالیوز بریتانیا در بوشهر 1915-1905میلادی

ترجمه حسن زنگنه موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر 1386، صفحه 424

این کتاب گزارش های کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر و جانشین او کاپیتان ترور است. که در سالهای 1323- 1333 برابر با 1905- 1915 نگاشته شده است. در این کتاب که از منابع بسیار ارزشمند به شمار می رود درباره اوضاع مشروطیت بوشهر و مبارزات سید مرتضی علم الهدی، وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و به ویژه اقتصادی بوشهر، بندرعباس، لارستان و فارس اطلاعات بسیار بکر و جالبی را بدست می دهد. همچنین در این کتاب وقایع جنگ جهانی اول و نقش خان های منطقه دشتی، دشتستان و اوضاع حکمرانان بوشهر به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

فرهنگ اصطلاحات اقتصادی انگلیسی – فارسی

نویسندگان حسن زنگنه و فریده مواجی تهران، نیکتاب 1386، صفحه 192

این کتاب فرهنگ واژه نامه های اقتصادی انگلیسی – فارسی است که با همکاری فریده مواجی منتشر شده است. ضمن اینکه استاد حسن زنگنه همواره به دلیل اشراف به واژه ها و به ویژه اصطلاحات دریایی به بسیار از نویسندگان حوزه خلیج فارس و بوشهر در شرح و معنی واژه ها کمک و همراهی می کرده است.

ارمنیان و انقلاب مشروطه

تالیف حوری بربریان، ترجمه حسن زنگنه، تهران، نشر ماهی 1386، صفحه 287

این کتاب در واقع رخدادهای سالهای 1905 -1911 میلادی که مقارن با مشروطه و مشروطه خواهی است با تاکید بر نقش ارامنه را تشریح می کند. این کتاب شرح مبسوطی است از اوضاع حکومتی و سیاست ایران در قرن 14 که برحه بسیار مهمی از تاریخ ایران را برای ما نمایان می سازد.

ظهور و سقوط بوشهر

تالیف ویلم فلور ترجمه حسن زنگنه، تهران طلوع دانش 1387، صفحه 63

در این کتاب بر پایه منابع فارسی و انگلیسی توسط فلور نوشته شده است درباره شبه جزیره بوشهر اوضاع اقتصادی و جمعیتی، محیط شهری، بهداشت عمومی، تعلیم و تربیت، تاسیس بلدیه و سقوط تجارت بوشهر بحث شده است. این کتاب هرچند کوتاه و مختصر است اما به مسائل مهمی درباره اوضاع بوشهر و خلیج فارس از دوره قاجار تا پهلوی پرداخته است.

هلندی ها در ایران

تالیف ویلم فلور؛ ترجمه حسن زنگنه، تهران نشر ماهی 1387، صفحه 228

این کتاب در واقع رویدادهای مربوط به حضور هلندی ها در ایران به ویژه در جزیره خارگ در سالهای 1623 -1766 است که بر پایه اسناد و منابع انگلیسی تدوین شده و فراز و فرود هلندی ها در خلیج فارس و جزیره خارگ را به خوبی نمایان می سازد.

عهد قاجار

تالیف وانسا مارتین، ترجمه حسن زنگنه، تهران نشر ماهی 1387، صفحه 290

این کتاب در سال 2005 میلادی در لندن برای اولین بار منتشر شد. رویکرد کتاب تحلیلی و جامع بر پایه اسناد و کتب فارسی و انگلیسی توسط خانم وانسا مارتین استاد دانشگاه لندن نگاشته شده است. وی بعد از سفر به بوشهر و دیدار با استاد حسن زنگنه، ترجمه کتاب را به او می سپارد. در این کتاب درباره وضعیت عمومی مردم، دولت و حضور انگلیسی ها در بوشهر و جزیره خارگ در دوره قاجار در سده نوزدهم، اوضاع حاکم بر شیراز و مسئله برده داری مطالب قابل تاملی آمده است. جالب آنکه در این کتاب خانم مارتین به دنبال پرده برداشتن از راز دلدادگی حاج بشیرخان، ککاسیاه ملک التجار بوشهر به دختر آقا محمد رحیم خبرنویس بالیوزگری انگلیس است. که شرح کاملی از آن را بر پایه اسناد ارائه می کند.

تاریخ بوشهر از صفویه تا زندیه دو جلد

تالیف ویلم فلور، ترجمه حسن زنگنه انتشارات شروع 1389، صفحه جلد اول 190 و صفحه جلد دوم 119

در این کتاب نویسنده به بررسی منطقه ریشهر از دوران باستان به عنوان منطقه مهم شکل گیری تمدن و حضور مردم در این سامان پرداخته است و سپس به حضور هلندی ها، انگلیسیها و کمپانی هند شرقی و مسائل حوزه خلیج فارس در دوران کریم خان زند و دوران صفویه، جزیره هرمز، اوضاع بصره، کعبی ها ، اوضاع بحرین و تجارت بوشهر اشاره می کند.

هلندی ها در خلیج فارس و بوشهر

تالیف ویلم فلور؛ ترجمه حسن زنگنه، تهران آینه کتاب 1390، صفحه 312

این کتاب در اصل مجموعه ای از چندین مقاله است که درباره تاریخ کمپانی هند شرقی( واک)، تجارت هلندی های در خلیج فارس، حضور در جزیره خارگ و رویارویی و مبارزات میرمهنا با هلندیها و اخراج آنان از جزیره در زمان کریم خان زند و همچنین عصر افشاریه مورد بررسی قرار گرفته است.

گزارش سالانه بالیوز انگلستان در خلیج فارس

ترجمه: حسن زنگنه، صحیفه خرد، 1395، 

مجموعه گزارش های سالانه کنسول انگلیس ا.پ. ترور در بوشهر است که در فاصله سالهای 1921م/1300ه.ش / 1931م/1310ه.ش وظیفه ماموریت کنسولی سفارت انگلیس در بوشهر را عهده دار بود. گزارش های ترور، تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوشهر و مناطق مجاورش ایالات فارس در فاصله سالهای 1931-1921م/1310-1300 ه.ش را در بر می گیرد و در فرازهایی به تحولات سیاسی دیگر نقاط ایران نیز می پردازد. گزارش های آن بیشتر مربوط به سالهایی است که با برآمدن رضاشاه به قدرت و دخالتهای پلیس جنوب ایران(S.P.R) و تخته قاپو کردن ایلات و عشایر در جنوب ایران همراه است و اطلاعات ارزشمندی از وقایع جنوب ایران در سالهای بعد از جنگ جهانی اول و برآمدن سلسله پهلوی و بر افتادن سلسله قاجار در اختیار پژوهشگران و علاقمندان به تاریخ قرار می دهد.