ازدواج با صغار در حقوق ایران

با ایجاد نهاد های بین المللی و تصویب اسناد بین المللی ، منافع گروه های مختلف مورد توجه قرار گرفت اطفال که به عنوان بزه دیدگان آسیب پذیر شناخته می شوند ، ازجمله این گروه ها بودند.ازاین رو بند 2 ماده 16 کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان بیان داشته « نامزدی و ازدواج کودک هیچ اثر قانونی ندارد و کلیه اقدامات ضروری از جمله وضع قانون برای تعیین حداقل سن ازدواج باید به عمل آید.»

طبق ماده 1041 قانون مدنی « عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» ماده 3 قانون اصلاح قانون ازدواج و طلاق مصوب 29/2/1316مقرر داشت : « هرکس برخلاف مقررات ماده 1041 قانون مدنی با کسی که هنوز به سن قانونی ازدواج نرسیده است مزاوجت کند به شش ماه الی دو سال حبس تادیبی محکوم خواهد شد و در صورتی که دختر به سن سیزده سال تمام نرسیده باشد لااقل به دو الی سه سال حبس تادیبی محکوم می شود و در هر دو مورد ممکن است علاوه بر مجازات حبس به جزای نقدی از دو هزار ریال الی بیست هزار ریال محکوم گردد...»

ماده 23 قانون حمایت خانواده مصوب 1353 مقرر می داشت : « ازدواج زن قبل از رسیدن به سن 18 سال تمام و مرد قبل از رسیدن به 20 سال تمام ممنوع است معذالک در مواردی که مصالحی اقتضا کند استثنانا در مورد زنی که سن او از 15 سال تمام کمتر نباشد و برای زندگی زناشویی استعداد جسمی و روانی داشته باشد به پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه شهرستان ممکن است معافیت از شرط سن اعطا شود.زن یا مردی که برخلاف مقررات این ماده با کسی که هنوز به سن قانونی ازدواج نرسیده مزاوجت کند حسب مورد به مجازات های مقرر در ماده 3قانون ازدواج مصوب 1316 محکوم خواهد شد .»

در سال های بعد از انقلاب اسلامی در تاریخ 2/3/1375ماده 446 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مقرر داشت : «ازدواج قبل از بلوغ بدون اذن ولی ممنوع است .چنانچه مردی با دختری که به حد بلوغ نرسیده برخلاف ماده 1041 قانون مدنی و تبصره ذیل آن ازدواج نماید به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم می گردد.»

در آخرین تحولات در سال 1391 ماده 50 قانون حمایت خانواده با نسخ تمامی مواد فوق مقر می دارد : « هرگاه مردی برخلاف مقررات ماده 1041 قانون مدنی ازدواج کند ، به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود ....» یکی از چالش هایی که با آن روبهرو هستیم این است که چنانچه زنی با پسری که به سن ازدواج قانونی نرسیده است ازدواج نماید ، آیا وی نیز قابل تعقیب و مجازات است یا نه ؟

درقوانین قبل از انقلاب یعنی قانون ازدواج مصوب 1316 و قانون حمایت خانواده 1353 برای زنی هم که با پسری که زیر سن قانونی است مزاوجت نماید مجازات را شامل کرده است. این مطلب در ماده 3 قانون ازدواج با آوردن کلمه « هرکس » و در قانون حمایت خانواده 1353 با آوردن کلمات « مرد و زنی که برخلاف ....» به روشنی نمایان است. لیکن در قوانین بعد از انقلاب اسلامی یعنی ماده 446 قانون مجازات اسلامی کتاب پنجم مصوب 1375 و قانون حمایت خانواده 1391 از واژه « مردی » استفاده شده است و زنی را که بر خلاف مقررات ماده 1041 ق.م با پسری ازدواج کند را مشمول مجازات ندانسته است. در این مورد باید بیان داشت چرا مقنن در سال های 1375 و 1391 تبعیض ناروا در جنسیت قائل شده است و باید اظهار داشت همان طور که ازدواج با طفل دختر برای سلامتی وی مضر و خطرناک است ، ازدواج با طفل پسر نیز زیان بار بوده و امکان دارد سلامتی او را به خطر اندازد، از این رو باید در این مورد راهکاری که می توان اتخاذ کرد ، سیاست یکسان سازی می باشد.

در ماده 646 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده ) مصوب 1375 صرفا برای مباشر مجازات تعیین کرده بود درحالی که مقررات سابق و قانون حمایت خانواده 1391 برای افرادی دیگر همچون عاقد و خواستگار نیز تعیین کرده است.فلذا در این زمینه ماده 53 قانون حمایت خانواده 1391 به قوانین سابق بر قانون مجازات اسلامی کتاب پنجم مصوب 1375 ، بازگشته است و عاقد را هم تصریح نموده است.

عبدالحکیم دیدار عضو مرکز وکلا قوه قضاییه