تعالی فرهنگ و رفتار سازمانی

تعالی فرهنگ و رفتار سازمانی

مقدمه

فرهنگ سازمانی مجموعه ای از باورها، ارزش ها، هنجارها و رفتارهای مشترک میان اعضای سازمان است که نحوه کار و تعامل آنها را شکل می دهد. به تعبیر ادگار شاین، فرهنگ سازمانی در سه سطح تجلی می یابد: ۱) مصنوعات و نمادهای قابل مشاهده (مانند آداب، تشریفات، چیدمان فیزیکی و ...)، ۲) ارزش های اعلام شده (بیانیه ماموریت، اصول اخلاقی رسمی و ...) و ۳) مفروضات بنیادین نانوشته که عمیقا بر رفتارها اثر دارند. رفتار سازمانی نیز به مطالعه و کاربرد دانش مربوط به نحوه برخورد افراد و گروه ها در سازمان و تاثیر ساختارها و سیستم ها بر رفتار کارکنان می پردازد. به طور خلاصه، رفتارهای مشاهده شده کارکنان و مدیران، تحت تاثیر فرهنگ حاکم بر سازمان شکل می گیرد.

تحقیقات دانشگاهی و تجربیات مدیریتی گواه آن است که فرهنگ مناسب می تواند منجر به افزایش تعهد کارکنان، بهبود عملکرد مالی، نوآوری بیشتر و کاهش ترک خدمت شود. در سازمان های صنعتی، تولیدی و خدماتی، فرهنگ سازمانی مطلوب و پایبندی به ارزش های بنیادین می تواند مزیتی رقابتی و عامل بقای کسب وکار باشد. فرهنگ می تواند سلاح رقابتی قدرتمند باشد؛ اگر درست مدیریت شود، مثل «باد موافق» کشتی تحول را جلو می برد؛ اگر نه، مثل باد مخالف حرکت را بسیار سخت می کند. بنابراین فرهنگ سازمانی نیازمند هدایت و مدیریت است؛ فرهنگ سازمانی به صورت خود به خود و رها شده، رشد مطلوب نمی کند؛ بلکه با برنامه ریزی و پیوستگی در مداخلات سازمانی و مدیریتی، فرهنگ سازمانی، تعالی می یابد و سازمان در مسیر رشد پایدار حرکت می نماید که این امر مستلزم داشتن مدلی مناسب برای تعالی و تحول سازمانی می باشد. قبل از ارایه مدل مناسب تعالی فرهنگ سازمانی به بررسی مفهوم و تعریف تعالی فرهنگ سازمانی پرداخته می شود:

تعریف تعالی فرهنگ سازمانی

تعالی فرهنگ سازمانی یک نظام مدیریتی پیشرفته، داده محور و تحول آفرین است که طی آن سازمان با سنجش مستمر، بهبود هدفمند و نهادینه سازی رفتارهای مطلوب، به سطحی از انسجام فرهنگی، بلوغ رفتاری و عملکرد پایدار دست می یابد که فرهنگ را به یک مزیت رقابتی بلندمدت و غیرقابل تقلید تبدیل می کند. بنابراین می توان گفت که تعالی فرهنگ سازمانی یعنی:

1. درک عمیق از وضعیت موجود فرهنگ

2. مداخله نظام مند برای تغییر رفتارها، فرآیندها، ساختارها و روایت ها

3. تبدیل ارزش ها به رفتارهای تکرارشونده، ناخودآگاه و پایدار

4. ایجاد هم راستایی بین فرهنگ، راهبرد، رهبری و عملیات

5. تضمین پایداری نتایج سازمانی حتی در دوران بحران، تغییر مدیریت یا نوسانات محیطی

مدل مناسب تعالی فرهنگ و رفتار سازمانی

مدل تعالی فرهنگ و رفتار سازمانی، یک چارچوب یکپارچه و کاربردی است که بر پایه بهترین مدل های جهانی و تجربیات بومی مولف (دکتر نبی اله دهقان) طراحی شده و در برخی از صنایع بزرگ کشور نیز پیاده سازی گردیده است؛ این مدل شامل شش مداخله تحول ساز و سه دسته نتیجه کلیدی است:

الف) مداخلات شش گانه ؛ این مداخلات مانند «موتورهای تغییر» عمل می کنند و شامل شش متغیر می باشد:

1. رهبری و راهبرد که در برگیرنده رهبری الگوساز، تصمیم گیری ارزش محور، همراستایی استراتژی با فرهنگ و ... می باشد.

2. ساختار و فرآیند که شامل طراحی ساختارها، مقررات و فرآیندهایی که رفتارهای مطلوب را تقویت می کنند، می باشد.

3. منابع و سرمایه انسانی در برگیرنده جذب، آموزش، توسعه، ارزیابی عملکرد و جانشین پروری در خدمت فرهنگ مطلوب می باشد.

4. انگیزشی و تقویتی شامل پاداش ها، تقدیرها، نظام های انگیزشی و بازخورد که فرهنگ را تثبیت می کنند، می باشد.

5. ارتباطی، یادگیری و دانشی شامل روایت گری، شفافیت، مستندسازی، جلسات گفتگو و یادگیری سازمانی می باشد.

6. فناوری، زیرساختی و محیطی در برگیرنده ابزارها، محیط کار و فناوری های پشتیبان فرهنگ و رفتار مطلوب می باشد.

ب) نتایج سه گانه:

این نتایج نشان می دهند که مداخلات چه اثری بر سازمان گذاشته و چه دستاوردهایی خلق کرده اند:

1. نتایج فرهنگی یعنی درونی سازی ارزش ها، انسجام فرهنگی، اعتماد سازمانی و ...

2. نتایج رفتاری یعنی رفتارهای حرفه ای، همکاری، مسئولیت پذیری، ایمنی، کیفیت و ...

3. نتایج سازمانی یعنی بهره وری، رضایت مشتری، عملکرد مالی، نوآوری، پایداری و...

جمع بندی

تعالی فرهنگ و رفتار سازمانی مسیری «بلندمدت، مبتنی بر داده و تجربه محور» است که سازمان را از سطح انجام وظیفه به سطح خلق ارزش پایدار می رساند. مدل تعالی، نه یک پروژه، بلکه یک نظام مدیریتی است که به کمک مداخلات شش گانه و ارزیابی نتایج سه گانه، فرهنگ را از «شعار» به «سرمایه راهبردی» تبدیل می کند؛ سرمایه ای که در جهان امروز بزرگ ترین مزیت رقابتی شرکت هاست. به تعبیری، تعالی فرهنگ سازمانی فرایندی پویا و تکاملی است که طی آن سازمان با بهره گیری از رهبری ارزش محور، سازوکارهای رفتاری، ساختارهای تقویت کننده، نظام های منابع انسانی، روایت گری فرهنگی و زیرساخت های فناورانه، فرهنگ را از سطح نمادین به سطح عمل گرایانه منتقل کرده و آن را در لایه های فردی، گروهی و سازمانی نهادینه می کند؛ به گونه ای که رفتارهای مطلوب، قابل مشاهده، قابل تکرار، قابل سنجش و قابل پیش بینی شوند. 

دکتر نبی اله دهقان- استاد دانشگاه صنعتی مالک اشتر و مشاور فرهنگ سازمانی