بررسی وضعیت حقوقی نویسندگان در پروژه های مشترک با هنرمندان، فیلم سازان یا ناشران

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

تحلیل و بررسی وضعیت حقوقی نویسندگان در پروژه های مشترک هنر نشان می دهد که مسئله تنها به تقسیم درآمد یا ذکر نام محدود نمی شود، بلکه به ساختار قدرت در صنعت فرهنگ و هنر نیز گره خورده است. نویسنده در مقام خالق اولیه اثر ، از نظر حقوقی صاحب امتیازهای مادی و معنوی است، اما در عمل هنگامی که اثر وارد چرخه تولید صنعتی می شود، این حقوق در معرض فشارهای اقتصادی و مدیریتی قرار می گیرد. در سینما ، فیلمنامه نویس اغلب در برابر تهیه کننده و کارگردان موضع ضعیف تری دارد، زیرا سرمایه و امکانات تولید در اختیار آنان است. همین امر باعث می شود که نویسنده برای حفظ حضور خود در پروژه ، ناچار به واگذاری بخشی از حقوق یا پذیرش تغییرات گسترده در متن شود. این وضعیت اگرچه از نظر قانونی قابل کنترل است، اما در عمل به دلیل نبود اتحادیه های قدرتمند نویسندگان و ضعف نظام صنفی، اغلب به زیان نویسنده تمام می شود. در همکاری با ناشران نیز مسئله مشابهی وجود دارد. ناشر به عنوان حلقه اتصال میان نویسنده و بازار، قدرت تعیین کننده ای در سرنوشت اثر دارد. اگر قرارداد به درستی تنظیم نشده باشد، ناشر می تواند با تغییر شرایط چاپ، کاهش تیراژ یا تاخیر در انتشار ، عملا حقوق نویسنده را محدود کند. از سوی دیگر، نویسنده ممکن است به دلیل نیاز مالی یا نبود گزینه های دیگر، به قراردادهای یک طرفه تن دهد. این وضعیت نشان می دهد که حقوق قانونی به تنهایی کافی نیست و باید با سازوکارهای صنفی و حمایتی تکمیل شود. در آثار مشترک میان چند نویسنده پیچیدگی بیشتر می شود. پرسش اصلی این است که چه کسی صاحب اثر نهایی است و چگونه باید سهم هر فرد را تعیین کرد؟ قانون اصل را بر اشتراک حقوق می گذارد ، اما در عمل اختلاف بر سر میزان مشارکت و ارزش گذاری خلاقیت ها می تواند به بحث های طولانی منجر شود. این مسئله در پروژه های بین المللی نیز شدت می یابد ، زیرا تفاوت قوانین کشورها و نبود هماهنگی کامل در نظام های کپی رایت، پیگیری حقوق نویسنده را دشوار می کند. از منظر تحلیلی، می توان گفت که وضعیت حقوقی نویسندگان در پروژه های مشترک بازتابی از تعارض میان خلاقیت فردی و منطق بازار است. نویسنده به دنبال حفظ اصالت و استقلال اثر است، در حالی که ناشر یا فیلم ساز به دنبال سازگاری با نیازهای تجاری و مخاطب. این تعارض اگر با قراردادهای شفاف و حمایت های صنفی مدیریت نشود، به حذف تدریجی نقش نویسنده می انجامد. بنابراین راهکار اصلی نه تنها در اصلاح قوانین، بلکه در ایجاد فرهنگ قراردادی دقیق، تقویت نهادهای صنفی و افزایش آگاهی نویسندگان از حقوق خود است. تنها در این صورت می توان انتظار داشت که همکاری های هنری به بستری برای خلاقیت مشترک تبدیل شوند و نه به میدان نزاع بر سر مالکیت و منافع.