نقشه جدید جهان و تداوم نقش نفت در آن

جدیدترین اثر دانیل یرگین؛The new map”energy.climate.and the dash of nations تالیف سال۲۰۲۰میلادی در سالجاری(۱۴۰۱خ/۲۰۲۲م)،توسط؛ امیر میرحاج به فارسی ترجمه و با عنوان؛”نقشه جدید جهان”توسط انتشارات پارسه به مخاطبان فارسی زبان ارائه گردیده است.

دانیل هاوارد یرگین، متولد۱۹۴۷ در امریکا، کارشناس انرژی و مورخ اقتصادی است که چندین کتاب در زمینه ی نفت، انرژی و اقتصاد جهان تالیف کرده و از جمله کتاب؛”نفت،پول و قدرت”او که سال۱۳۷۳ توسط دکتر منوچهر غیبی ارطه ای به فارسی نیز ترجمه شد، برنده جایزه پولیتزر نیز شد.همچنین کتاب دیگر تالیفی او با عنوان”تاریخ جهانی نفت”(۲جلدی)که توسط زتده یاد غلامحسین صالحیار به فارسی ترجمه گردید، همچنان مرجعی معتبر و ارزشمند در زمینه ی تاریخ نفت جهان محسوب می شود.

یرگین، در اثر جدید خود به موضوع انرژی، تغییرات اقلیمی و تقابل ملت ها می پردازد و در مورد آینده ای است که نقشه جدید جهان برای ما به ارمغان می آورد.مسیری که قدرت های مختلفی در آن نقش ایفا می کنند و به باور مولف، یکی از آن قدرت ها، ملت ها هستند که اقتصاد، توانمندی های نظامی، جغرافیا، استراتژی های کلان و بلند پروازی های دور اندیشانه، سوء ظن و ترس، نیروهای غیرمنتظره و احتمالی آنها را شکل می دهند و مورد دیگر نیرویی است که از نفت و سایر حوزه های انرژی اعم از؛ تجدیدپذیر و غیر تجدید پذیر آن را تشکیل داده است.

کتاب، بعد از یک معرفی بجای مقدمه، با بررسی نقشه ی جدید امریکا و اهمیت نفت شیل آغاز می شود.پس از آن و در بخش نقشه روسیه، از پروژه ی بزرگ پوتین و بحران گاز یاد شده و در تحلیلی جالب(و چند سال قبل از جنگ کنونی اوکراین)، به چالش این کشور برای روسیه اشاره می شود.

نقشه جدید چین، نقشه جدید خاورمیانه، نقشه راه و نقشه آب و هوا، بخش های بعدی این کتاب را تشکیل می دهند.

یرگین، در تالیف جدید خود و به درستی، به اهمیت نفت و انرژی در سیاستگذاری ها و مناسبات جهانی اشاره دارد و با تشریح این نکته که تشکیل سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک در حقیقت برای مقابله با نفوذ شوروی بر بازار انرژی بوده(ص۹۲کتاب)، به این نکته اشاره می کند که یک عنصر اساسی در بازار نفت؛”ظرفیت اضافی”است.برگ برنده ای که در بزنگاه های مهم تاریخی کشورهایی همچون امریکا و عربستان با استفاده از آن، از ورود تنش به بازار انرژی جهان جلوگیری کرده اند!یرگین همچنان یک کلان روایت تاریخی مربوط به نقش انرژی در جنگ جهانی را به چالش کشیده و ادعا می کند از هر هفت بشکه نفت مورد استفاده متفقین، شش بشکه توسط امریکا تامین می شده است!(ص۷۳کتاب)

مولف، در بخش دوم کتاب پیش بینی جالبی از بروز درگیری بین روسیه و اوکراین را مطرح می کند و با اشاره به انقلاب نارنجی اوکراین(ص۱۰۳کتاب)تامین گاز اروپا و تامین کنندگان خارجی و داخلی گاز، از جمله میدان گازی گرونینگن هلند را مورد بررسی قرار داده و با توصیف اهمیت کریمه برای روسیه(ص۱۱۵کتاب)، به پیش بینی دونالد ترامپ از اسارت آلمان و اروپا توسط روسیه و با اهرم تامین گاز اشاره و در عین حال، اتهام ترامپ به بایدن و پسرش مبنی بر داشتن ارتباط با یک شرکت نفتی اوکراینی را یادآوری می نماید!

یرگین، در اثر جدید خود نگاه تحلیلی مهمی به چین، بعنوان ابرقدرت اقتصادی جدید جهان دارد و اشاره می کند که چین و روسیه در گذشته ی تاریخی خود حتی تضاد و درگیری مرزی نیز داشته اند و همچنین صادرات چین به روسیه، با صادرات این کشور به امریکا نیز تفاوتی فاحش داشته و به همین دلیل است که بیان می کند؛ سازمان اقتصادی”جی۲″ در حقیقت تنها دو عضو دارد؛چین و ایالات متحده امریکا!چین علاوه بر جاده ابریشم تاریخی، یک جاده ابریشم قطبی نیز دارد که بیشتر بر منابع انرژی نفت و گاز در قطب شمال معطوف است و اشاره می کند که علاوه بر تمامی این موارد حدود ۳۶۰هزار دانشجوی چینی در امریکا سالانه ۱۳میلیارد دلار به اقتصاد امریکا کمک می کنند(ص۱۵۲کتاب) و با توجه به چنین تعاملاتی است که باید روبط چین و امریکا را تحلیل کرد.روابطی که به سود هر دو طرف و به سود جهان است که در آرامش تداوم داشته باشد!به همین دلیل است که مولف معتقد است؛ نقشه ی جدید جهان را چین ترسیم می کند!(ص۲۱۱کتاب)

آمار جالب توجه از تولید و مصرف نفت در چین و همچنین؛ “دام بدهی”(Dept trap) که مهمترین سیاست نفوذ اقتصادی چین در کشورهای مختلف است، از دیگر موارد قابل توجه و تامل در پژوهش جدید یرگین هستند.

مولف، در بخش نقشه خاورمیانه به نقشه تقسیم امپراتوری عثمانی و توجه به منابع نفتی در جغرافیای این امپراتوری توسط قدرت های غربی پرداخته و با اشاره به عملیات اکتشاف نفت در عراق به سال۱۹۲۷(نوزده سال پس از کشور همجوارش، ایران)به اکتشاف نفت در سوریه، اهمیت جزیره بحرین در منطقه خلیج فارس، موضوع تاریخی حوثی های یمن، انقلاب ایران، جنگ در خلیج فارس و هلال تقابل(هلال شیعی) می پردازد.موضوعاتی که یک عنصر مشترک دارند؛”نفت”!

کتاب با پرداختن به حوزه های نوین و جدید انرژی ادامه پیدا می کند و با توضیح این نکته کلیدی که خودروها و کامیون های سبک، سی و پنج درصد بازار نفت را به خود اختصاص می دهند به اهمیت خودروهای برقی و هیبریدی در نقشه جدید انرژی جهان اشاره می کند.خصوصا اینکه خودروهای برقی از خودروهای بنزینی، قدیمی تر نیز بوده اند! مولف با اشاره به مدل حمل و نقل کشور نروز، بعنوان کشوری که بیشترین خودروهای الکتریکی و هیبریدی را دارد، توصیف جالبی از اثر گلخانه ای به زبان ساده(ص۳۹۷کتاب)ارائه و مشخصا این نکته را نیز مطرح می کند که صفحات خورشیدی امروز بر اساس مقاله۱۹۰۵ انیشتین ساخته شده اند!(ص۴۰۹کتاب)

یرگین، در بخش پایانی کتاب با عنوان؛ نتیجه گیری، آینده ی از هم گسیخته را هشدار می دهد که نفت همراه با گاز طبیعی به نقش بزرگ حود در اقتصاد جهان ادمه می دهد و در بحث های محبط زیستی و آب و هوایی، استراتژی های ملت ها و درگیری بین آن ها نقش خواهد داشت.

اختلالات، با برخی از فرکانس ها به ناچار مسیر را تغییر می دهد.هیچ کدام از موارد؛ انقلاب شیل، بحران مالی سال۲۰۰۸، بهار عربی، حادثه هسته ای فوکوشیما، تولد دوباره خودروهای الکتریکی، کاهش هزینه صفحات خورشیدی، ویروسی که از خفاش تولید شده و اعتراضات گسترده در امریکا و اروپا و خصوصا؛ خاورمیانه و کشورهای تولید کننده نفت و گاز همانقدر که در این مسیر قابل پیش بینی نبودند، اما بر آینده ی جهان تاثیرگذارند.

کتاب نقشه جدید جهان، در قطع وزیری و در ۵۳۶صفحه تنظیم گردیده و در پایان آن عکس های مرتبط با متن بصورت دو رنگ ارائه شده اند.