نوع نماهای پیشنهادی جهت استفاده در استان های کشور با رویکرد اقلیمی، فرهنگی و فنی
11 مهر 1404 - خواندن 8 دقیقه - 27 بازدید
به قلم: مهندس هادی زرقانی – مدیرعامل گروه ساختمانی زرقانی
چکیده
نمای ساختمان ها در ایران همواره یکی از چالش های مهم در حوزه شهرسازی و معماری بوده است. از آنجا که ایران کشوری پهناور با تنوع اقلیمی و فرهنگی چشمگیر است، نمی توان نسخه ای واحد برای طراحی نما در تمامی مناطق ارائه داد. انتخاب صحیح مصالح، رنگ، بافت و سبک معماری نماها علاوه بر ارتقای کیفیت بصری شهر، می تواند به افزایش دوام ساختمان ها، صرفه جویی در انرژی، و تقویت هویت بومی منجر شود. در این مقاله تلاش شده است با رویکردی تحلیلی، نماهای پیشنهادی متناسب با شرایط اقلیمی، فرهنگی و اقتصادی ۳۱ استان کشور ارائه گردد. این مطالعه با اتکا به مبانی علمی معماری اقلیمی، اصول مهندسی ارزش، و نمونه های موفق در طراحی شهری، تلاش دارد راهکارهای کاربردی برای ارتقای سیمای شهری در سطح ملی ارائه نماید.
مقدمه
نمای ساختمان ها تنها یک لایه ظاهری نیستند، بلکه بازتابی از تاریخ، فرهنگ، اقلیم و حتی ارزش های اجتماعی یک ملت محسوب می شوند. در ایران، تنوع فرهنگی و جغرافیایی گسترده باعث شده است که هر منطقه الگوهای خاص خود را در معماری و نما داشته باشد؛ از آجرکاری های خراسان و کاشی کاری های اصفهان گرفته تا سنگ تراشی های کرمانشاه و استفاده از چوب در گیلان. با این حال، در دهه های اخیر به دلیل رشد سریع شهرنشینی، توسعه بی برنامه و نفوذ سبک های غیر بومی، بسیاری از شهرها با آشفتگی کالبدی در نماها مواجه شده اند.
ضرورت توجه به طراحی نما در ایران از دو منظر قابل بررسی است:
بعد اقلیمی و فنی: انتخاب مصالح و فرم نما تاثیر مستقیمی بر میزان مصرف انرژی و دوام ساختمان دارد.
بعد فرهنگی و اجتماعی: نمای ساختمان هویت جمعی شهروندان را شکل می دهد و عاملی مهم در ایجاد حس تعلق به مکان است.
این مقاله با هدف ارائه ی یک راهنمای جامع برای نماهای پیشنهادی در استان های ایران تدوین شده و تلاش دارد با بهره گیری از تحلیل های فنی و فرهنگی، راهکارهایی برای ساماندهی سیمای شهری ارائه کند.
مبانی نظری طراحی نما در ایران
طراحی نما نیازمند توجه به سه بعد اصلی است:
اقلیم: شرایط دما، رطوبت، بارش و تابش خورشید، اصلی ترین عوامل تعیین کننده در نوع مصالح و فرم نما هستند.
فرهنگ: هر منطقه از ایران دارای الگوهای زیبایی شناختی و سنتی است که باید در طراحی های جدید بازتاب یابند.
اقتصاد: مصالح باید متناسب با توان اقتصادی ساکنان انتخاب شوند تا اجرای آن ها مقرون به صرفه باشد.
مهندسی ارزش در اینجا می تواند ابزاری کلیدی برای ایجاد تعادل میان کیفیت، هزینه و دوام باشد.
بررسی استانی نماهای پیشنهادی
استان آذربایجان شرقی
اقلیم سرد و کوهستانی. پیشنهاد استفاده از سنگ های مقاوم محلی (تراورتن، گرانیت)، ترکیب با آجر قرمز تبریز. رنگ های گرم و تیره برای کاهش تاثیر سرما.
استان آذربایجان غربی
زمستان های سرد و تابستان های معتدل. استفاده از نماهای سنگی و آجری با ایزولاسیون قوی. امکان بهره گیری از چوب در بخش هایی برای هماهنگی با سنت های معماری کردی.
استان اردبیل
اقلیم سرد کوهستانی. مصالح پیشنهادی: سنگ های روشن با ترکیب آجر. استفاده از پنجره های کوچک و شیشه های دو جداره برای کاهش اتلاف انرژی.
استان اصفهان
اقلیم گرم و خشک. استفاده از آجر سنتی اصفهان، کاشی کاری های الهام گرفته از معماری تاریخی، رنگ های فیروزه ای و خاکی. بازتاب سنت های تاریخی در نما.
استان البرز
اقلیم متنوع (کوهستان و دشت). مصالح پیشنهادی: سنگ های مقاوم و سبک، ترکیب با شیشه کنترل شده. طراحی مدرن با الهام از معماری ایرانی.
استان ایلام
گرم و نیمه خشک. استفاده از سنگ های آهکی محلی، آجرهای سنتی و رنگ های خاکی. طراحی نما با ایوان های سایه انداز برای کاهش گرما.
استان بوشهر
اقلیم گرم و مرطوب. استفاده از مصالح مقاوم در برابر رطوبت مانند سیمان رنگی، ترکیب با چوب های ضد رطوبت. پنجره های بزرگ با سایه بان.
استان تهران
اقلیم نیمه خشک. استفاده از نماهای ترکیبی سنگ و شیشه. پیشنهاد رنگ های روشن برای کاهش جذب حرارت. الزام به کنترل ارتفاع و هماهنگی در محورهای شهری.
استان چهارمحال و بختیاری
کوهستانی و سرد. پیشنهاد سنگ های مقاوم کوهستانی، ترکیب با آجر. طراحی نما با سقف های شیب دار در مناطق مرتفع.
استان خراسان جنوبی
گرم و خشک. استفاده از آجرهای سنتی، کاهگل مدرن، رنگ های روشن. الهام از معماری کویری.
استان خراسان رضوی
اقلیم نیمه خشک. آجرکاری سنتی مشهدی، ترکیب با کاشی فیروزه ای. مصالح سبک با عایق بندی مناسب.
استان خراسان شمالی
اقلیم سرد. استفاده از سنگ، آجر تیره، و شیشه های عایق. طراحی بومی کردی و ترکمنی.
استان خوزستان
گرم و مرطوب. استفاده از سیمان سفید، بتن مقاوم در برابر رطوبت، سایه بان های عمیق.
استان زنجان
سرد و کوهستانی. استفاده از سنگ تیره، ترکیب با آجر. رنگ های گرم.
استان سمنان
گرم و خشک. آجرکاری سنتی، الهام از یزد. استفاده از رنگ های روشن و بادگیرهای مدرن در طراحی نما.
استان سیستان و بلوچستان
گرم و خشک با وزش باد شدید. مصالح پیشنهادی: کاهگل تقویت شده، آجر بومی، سنگ های سبک. طراحی نما با بازشوهای محدود.
استان فارس
اقلیم متنوع. پیشنهاد آجرکاری سنتی شیراز، ترکیب با سنگ سفید مرودشت. نماهای متقارن با الهام از تخت جمشید.
استان قزوین
اقلیم نیمه خشک. استفاده از آجر سنتی قزوین و کاشی کاری محدود. رنگ های خاکی روشن.
استان قم
گرم و خشک. آجرکاری و کاهگل مدرن. طراحی ساده و مقاوم در برابر گرما.
استان کردستان
سرد و کوهستانی. استفاده از سنگ های کوهستانی، رنگ های گرم، الهام از معماری پلکانی بومی.
استان کرمان
گرم و خشک. آجرکاری سنتی کرمانی، استفاده از رنگ های روشن. الهام از باغ های ایرانی در ترکیب نما.
استان کرمانشاه
سرد و کوهستانی. استفاده از سنگ محلی، طراحی حجمی و استوار. الهام از بیستون و طاق بستان.
استان کهگیلویه و بویراحمد
کوهستانی. سنگ های محلی، ترکیب با چوب در طراحی نما.
استان گلستان
مرطوب. استفاده از مصالح مقاوم در برابر رطوبت: آجر نسوز، سیمان رنگی، چوب مقاوم.
استان گیلان
بارانی و مرطوب. پیشنهاد نماهای چوبی ضد رطوبت، سفال و رنگ های روشن. سقف های شیب دار.
استان لرستان
کوهستانی. سنگ های کوهستانی، آجر سنتی. طراحی متناسب با بارش بالا.
استان مازندران
مرطوب و بارانی. استفاده از چوب، سفال، سیمان ضد رطوبت. رنگ های روشن.
استان مرکزی
نیمه خشک. مصالح پیشنهادی: آجر و سنگ روشن. الهام از معماری سنتی اراک.
استان هرمزگان
گرم و مرطوب. استفاده از بتن سفید، سیمان رنگی، سایه بان های عمیق. رنگ های آبی و سفید.
استان همدان
سرد و کوهستانی. سنگ های محلی، طراحی حجیم و بسته. پنجره های کوچک.
استان یزد
کویری. استفاده از آجر، کاهگل، طاق و قوس. رنگ های خاکی روشن.
مقایسه تطبیقی با کشورهای پیشرفته
در کشورهای توسعه یافته مانند آلمان، ژاپن و ایتالیا، طراحی نما با توجه به اقلیم و فرهنگ منطقه به طور دقیق قانون گذاری شده است. ایران نیز می تواند با تدوین آیین نامه های جامع برای هر اقلیم، از آشفتگی نماها جلوگیری کند.
بحث و تحلیل
نماها در ایران باید سه اصل را رعایت کنند: دوام اقلیمی، هویت فرهنگی، صرفه جویی اقتصادی. نادیده گرفتن هر یک از این اصول منجر به افزایش هزینه های نگهداری و ناهماهنگی کالبدی خواهد شد.
نتیجه گیری
انتخاب نماهای متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگی استان ها، یکی از الزامات ساماندهی منظر شهری در ایران است. این مقاله نشان داد که برای هر یک از ۳۱ استان کشور می توان الگوهای مشخصی پیشنهاد کرد. لازم است دولت و شهرداری ها با استفاده از این مطالعات، دستورالعمل های اجرایی و الزام آور برای طراحی نماها تدوین کنند.
منابع
قبادیان، وحید (۱۳۸۴). مبانی طراحی معماری اقلیمی. تهران: دانشگاه تهران.
پیرنیا، محمدکریم (۱۳۷۰). سبک شناسی معماری ایران. تهران: سروش دانش.
Mahmoudi, F. (2019). Climate-based facade design in Iran. Journal of Building Engineering.
Edwards, B. (2001). Sustainable Architecture. Routledge
چکیده
نمای ساختمان ها در ایران همواره یکی از چالش های مهم در حوزه شهرسازی و معماری بوده است. از آنجا که ایران کشوری پهناور با تنوع اقلیمی و فرهنگی چشمگیر است، نمی توان نسخه ای واحد برای طراحی نما در تمامی مناطق ارائه داد. انتخاب صحیح مصالح، رنگ، بافت و سبک معماری نماها علاوه بر ارتقای کیفیت بصری شهر، می تواند به افزایش دوام ساختمان ها، صرفه جویی در انرژی، و تقویت هویت بومی منجر شود. در این مقاله تلاش شده است با رویکردی تحلیلی، نماهای پیشنهادی متناسب با شرایط اقلیمی، فرهنگی و اقتصادی ۳۱ استان کشور ارائه گردد. این مطالعه با اتکا به مبانی علمی معماری اقلیمی، اصول مهندسی ارزش، و نمونه های موفق در طراحی شهری، تلاش دارد راهکارهای کاربردی برای ارتقای سیمای شهری در سطح ملی ارائه نماید.
مقدمه
نمای ساختمان ها تنها یک لایه ظاهری نیستند، بلکه بازتابی از تاریخ، فرهنگ، اقلیم و حتی ارزش های اجتماعی یک ملت محسوب می شوند. در ایران، تنوع فرهنگی و جغرافیایی گسترده باعث شده است که هر منطقه الگوهای خاص خود را در معماری و نما داشته باشد؛ از آجرکاری های خراسان و کاشی کاری های اصفهان گرفته تا سنگ تراشی های کرمانشاه و استفاده از چوب در گیلان. با این حال، در دهه های اخیر به دلیل رشد سریع شهرنشینی، توسعه بی برنامه و نفوذ سبک های غیر بومی، بسیاری از شهرها با آشفتگی کالبدی در نماها مواجه شده اند.
ضرورت توجه به طراحی نما در ایران از دو منظر قابل بررسی است:
بعد اقلیمی و فنی: انتخاب مصالح و فرم نما تاثیر مستقیمی بر میزان مصرف انرژی و دوام ساختمان دارد.
بعد فرهنگی و اجتماعی: نمای ساختمان هویت جمعی شهروندان را شکل می دهد و عاملی مهم در ایجاد حس تعلق به مکان است.
این مقاله با هدف ارائه ی یک راهنمای جامع برای نماهای پیشنهادی در استان های ایران تدوین شده و تلاش دارد با بهره گیری از تحلیل های فنی و فرهنگی، راهکارهایی برای ساماندهی سیمای شهری ارائه کند.
مبانی نظری طراحی نما در ایران
طراحی نما نیازمند توجه به سه بعد اصلی است:
اقلیم: شرایط دما، رطوبت، بارش و تابش خورشید، اصلی ترین عوامل تعیین کننده در نوع مصالح و فرم نما هستند.
فرهنگ: هر منطقه از ایران دارای الگوهای زیبایی شناختی و سنتی است که باید در طراحی های جدید بازتاب یابند.
اقتصاد: مصالح باید متناسب با توان اقتصادی ساکنان انتخاب شوند تا اجرای آن ها مقرون به صرفه باشد.
مهندسی ارزش در اینجا می تواند ابزاری کلیدی برای ایجاد تعادل میان کیفیت، هزینه و دوام باشد.
بررسی استانی نماهای پیشنهادی
استان آذربایجان شرقی
اقلیم سرد و کوهستانی. پیشنهاد استفاده از سنگ های مقاوم محلی (تراورتن، گرانیت)، ترکیب با آجر قرمز تبریز. رنگ های گرم و تیره برای کاهش تاثیر سرما.
استان آذربایجان غربی
زمستان های سرد و تابستان های معتدل. استفاده از نماهای سنگی و آجری با ایزولاسیون قوی. امکان بهره گیری از چوب در بخش هایی برای هماهنگی با سنت های معماری کردی.
استان اردبیل
اقلیم سرد کوهستانی. مصالح پیشنهادی: سنگ های روشن با ترکیب آجر. استفاده از پنجره های کوچک و شیشه های دو جداره برای کاهش اتلاف انرژی.
استان اصفهان
اقلیم گرم و خشک. استفاده از آجر سنتی اصفهان، کاشی کاری های الهام گرفته از معماری تاریخی، رنگ های فیروزه ای و خاکی. بازتاب سنت های تاریخی در نما.
استان البرز
اقلیم متنوع (کوهستان و دشت). مصالح پیشنهادی: سنگ های مقاوم و سبک، ترکیب با شیشه کنترل شده. طراحی مدرن با الهام از معماری ایرانی.
استان ایلام
گرم و نیمه خشک. استفاده از سنگ های آهکی محلی، آجرهای سنتی و رنگ های خاکی. طراحی نما با ایوان های سایه انداز برای کاهش گرما.
استان بوشهر
اقلیم گرم و مرطوب. استفاده از مصالح مقاوم در برابر رطوبت مانند سیمان رنگی، ترکیب با چوب های ضد رطوبت. پنجره های بزرگ با سایه بان.
استان تهران
اقلیم نیمه خشک. استفاده از نماهای ترکیبی سنگ و شیشه. پیشنهاد رنگ های روشن برای کاهش جذب حرارت. الزام به کنترل ارتفاع و هماهنگی در محورهای شهری.
استان چهارمحال و بختیاری
کوهستانی و سرد. پیشنهاد سنگ های مقاوم کوهستانی، ترکیب با آجر. طراحی نما با سقف های شیب دار در مناطق مرتفع.
استان خراسان جنوبی
گرم و خشک. استفاده از آجرهای سنتی، کاهگل مدرن، رنگ های روشن. الهام از معماری کویری.
استان خراسان رضوی
اقلیم نیمه خشک. آجرکاری سنتی مشهدی، ترکیب با کاشی فیروزه ای. مصالح سبک با عایق بندی مناسب.
استان خراسان شمالی
اقلیم سرد. استفاده از سنگ، آجر تیره، و شیشه های عایق. طراحی بومی کردی و ترکمنی.
استان خوزستان
گرم و مرطوب. استفاده از سیمان سفید، بتن مقاوم در برابر رطوبت، سایه بان های عمیق.
استان زنجان
سرد و کوهستانی. استفاده از سنگ تیره، ترکیب با آجر. رنگ های گرم.
استان سمنان
گرم و خشک. آجرکاری سنتی، الهام از یزد. استفاده از رنگ های روشن و بادگیرهای مدرن در طراحی نما.
استان سیستان و بلوچستان
گرم و خشک با وزش باد شدید. مصالح پیشنهادی: کاهگل تقویت شده، آجر بومی، سنگ های سبک. طراحی نما با بازشوهای محدود.
استان فارس
اقلیم متنوع. پیشنهاد آجرکاری سنتی شیراز، ترکیب با سنگ سفید مرودشت. نماهای متقارن با الهام از تخت جمشید.
استان قزوین
اقلیم نیمه خشک. استفاده از آجر سنتی قزوین و کاشی کاری محدود. رنگ های خاکی روشن.
استان قم
گرم و خشک. آجرکاری و کاهگل مدرن. طراحی ساده و مقاوم در برابر گرما.
استان کردستان
سرد و کوهستانی. استفاده از سنگ های کوهستانی، رنگ های گرم، الهام از معماری پلکانی بومی.
استان کرمان
گرم و خشک. آجرکاری سنتی کرمانی، استفاده از رنگ های روشن. الهام از باغ های ایرانی در ترکیب نما.
استان کرمانشاه
سرد و کوهستانی. استفاده از سنگ محلی، طراحی حجمی و استوار. الهام از بیستون و طاق بستان.
استان کهگیلویه و بویراحمد
کوهستانی. سنگ های محلی، ترکیب با چوب در طراحی نما.
استان گلستان
مرطوب. استفاده از مصالح مقاوم در برابر رطوبت: آجر نسوز، سیمان رنگی، چوب مقاوم.
استان گیلان
بارانی و مرطوب. پیشنهاد نماهای چوبی ضد رطوبت، سفال و رنگ های روشن. سقف های شیب دار.
استان لرستان
کوهستانی. سنگ های کوهستانی، آجر سنتی. طراحی متناسب با بارش بالا.
استان مازندران
مرطوب و بارانی. استفاده از چوب، سفال، سیمان ضد رطوبت. رنگ های روشن.
استان مرکزی
نیمه خشک. مصالح پیشنهادی: آجر و سنگ روشن. الهام از معماری سنتی اراک.
استان هرمزگان
گرم و مرطوب. استفاده از بتن سفید، سیمان رنگی، سایه بان های عمیق. رنگ های آبی و سفید.
استان همدان
سرد و کوهستانی. سنگ های محلی، طراحی حجیم و بسته. پنجره های کوچک.
استان یزد
کویری. استفاده از آجر، کاهگل، طاق و قوس. رنگ های خاکی روشن.
مقایسه تطبیقی با کشورهای پیشرفته
در کشورهای توسعه یافته مانند آلمان، ژاپن و ایتالیا، طراحی نما با توجه به اقلیم و فرهنگ منطقه به طور دقیق قانون گذاری شده است. ایران نیز می تواند با تدوین آیین نامه های جامع برای هر اقلیم، از آشفتگی نماها جلوگیری کند.
بحث و تحلیل
نماها در ایران باید سه اصل را رعایت کنند: دوام اقلیمی، هویت فرهنگی، صرفه جویی اقتصادی. نادیده گرفتن هر یک از این اصول منجر به افزایش هزینه های نگهداری و ناهماهنگی کالبدی خواهد شد.
نتیجه گیری
انتخاب نماهای متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگی استان ها، یکی از الزامات ساماندهی منظر شهری در ایران است. این مقاله نشان داد که برای هر یک از ۳۱ استان کشور می توان الگوهای مشخصی پیشنهاد کرد. لازم است دولت و شهرداری ها با استفاده از این مطالعات، دستورالعمل های اجرایی و الزام آور برای طراحی نماها تدوین کنند.
منابع
قبادیان، وحید (۱۳۸۴). مبانی طراحی معماری اقلیمی. تهران: دانشگاه تهران.
پیرنیا، محمدکریم (۱۳۷۰). سبک شناسی معماری ایران. تهران: سروش دانش.
Mahmoudi, F. (2019). Climate-based facade design in Iran. Journal of Building Engineering.
Edwards, B. (2001). Sustainable Architecture. Routledge