نقشه راه شغلی رشته فیزیک در ایران؛ از دوران کارشناسی تا رسیدن به یک شغل پایدار (چه در داخل کشور و چه با چشم انداز بین المللی)

در یادداشت پیش در مورد عوامل موثر در موفقیت و پیشرفت شغلی دانشجویان و دانش آموختگان رشته فیزیک صحبت کردیم. اکنون می خواهم یک نقشه راه شغلی مناسب برای علاقه مندان و دانشجویان رشته فیزیک ارائه دهیم.

اگر فیزیک خوانده اید یا قصد دارید بخوانید این نقشه راه را حتما مطالعه و برای دوستان خود نیز ارسال کنید. حتی اگر مدت زمان زیادی از آموزش های دانشگاهی شما در دوران دانشجویی گذشته است، یا اینکه شاغل نیستید و دوست دارید شغلی مرتبط با رشته تحصیلی خود داشته باشید، یا اینکه شاغل هستید اما دلتنگ آموخته های خود در رشته فیزیک هستید، مراحل زیر را مطالعه کنید و هرجای راه را که فکر می کنید اشتباه قدم برداشته اید، اصلاح کنید. با تغییر زمانه، ابزارها و محتواهای مورد نیاز نیز تغییر می کند و ما باید اطلاعات و دانش خود را به روز کنیم. اما مطمئن باشید هیچ وقت دیر نیست!

بگذارید این نکته را نیز در پرانتز اضافه کنم که موفقیت شغلی راه و روش های بسیاری دارد. اینکه تصور کنیم که تحصیل در دوران دبیرستان در بهترین مدرسه و قبولی در بهترین رشته ها؛ پزشکی، مهندسی و مشتقات آنها، و پس از فارغ التحصیلی تاسیس مطب، دفتر یا شرکت تنها راه موجود برای دستیابی به موفقیت و کامیابی شغلی است، اشتباه است. در اصل، بهترینی به طور مطلق وجود ندارد. بهترین مدرسه، بهترین رشته، بهترین شغل و... القائات کاذبی است که متاسفانه در ذهن ما و والدینمان شکل گرفته است.

می توانی یک معلم ساده باشی اما کاملا موفق عمل کنی؛ هم خودت از پادشاهی کردن در کلاس درس لذت ببری و هم لذت علم آموزی را به دانش آموزانت بچشانی. می توانی فیزیک خوانده باشی و یک گردشگر موفق باشی. می توانی یک خبرنگار حرفه ای حوزه علم و رسانه شوی و در عین حال از آموخته هایت به بهترین شکل استفاده کنی. تا صبح می توانم مثال و مورد معرفی کنم. اما بگذارید این را هم بگویم و پرانتز را ببندم: می توانی پزشک، وکیل، مهندس یا استاد دانشگاه باشی و احساس موفقیت نداشته باشی. پس دنبال علاقه ات برو و آن را در مسیری هدایت کن که رضایت تو را به دنبال دارد و نه به به و چه چه یا احیانا حسرت اطرافیان را.

در ادامه دو مسیر نقشه متفاوت برای دانشجویان گرایش های تجربی و نظری تشریح می شود:

نقشه راه شغلی ویژه دانشجویان گرایش های کاربردی و تجربی فیزیک در ایران

مرحله اول: چهار سال دوره کارشناسی

این مهارت های پایه علمی را به خوبی یاد بگیر:

• تسلط کامل بر مکانیک، الکترومغناطیس، ترمودینامیک، مکانیک کوانتومی، ریاضی فیزیک.
• تقویت زبان انگلیسی (برای منابع، مقالات، و فرصت های بین المللی).

مهارت های مکمل زیر برای تو ضروری است:

• یادگیری برنامه نویسی علمی: Python (NumPy, SciPy, Matplotlib)، C++، MATLAB، Latex یا Julia (برای شبیه سازی سریع).
• ورود به یادگیری ماشین و علم داده: دوره های رایگان (Coursera, Kaggle, DataCamp).
• آموزش نرم افزارهای تخصصی: COMSOL، Mathematica، Origin، Latex.

حتما در کنار کتاب های رایج درسی تجربه های عملی و عینی نیاز داری:

• کار در آزمایشگاه دانشگاه (حتی ساده ترین کارها تجربه می سازند).
• انجام پروژه های دانشجویی (مثلا شبیه سازی فیزیکی یا ساخت دستگاه کوچک).
• شرکت در مدرسه های تابستانی و کارگاه های ملی/بین المللی.
• مشارکت در برنامه های فوق برنامه و عضویت در انجمن های علمی فرهنگی.

مرحله دوم: دوره کارشناسی ارشد یا بعد از فراغت از تحصیل در کارشناسی

گرایش خود را علاوه بر علاقه شخصی با توجه به بازار کار به صورت هوشمندانه انتخاب کن.

برای مثال انتخاب گرایش های پرکاربرد حال حاضر در ایران، چون فوتونیک و لیزر، محاسباتی، مواد و نانو، فیزیک پزشکی یا حتی اخترفیزیک داده محور برای رشته های نظری تر انتخاب هوشمندانه تری است. علاوه بر آن، چنانچه به حوزه های صنعتی علاقه مند هستید پایان نامه ای انتخاب کنید که با پروژه های صنعتی یا تجاری پیوند داشته باشد. همچنین در شرکت های مرتبط با حوزه علاقه و موضوع پایان نامه خود مثل انرژی های نو، نفت و گاز، لیزر یا تجهیزات پزشکی به گذراندن دوره های کارآموزی مشغول شوید. یک گزینه دیگر ورود به مراکز رشد و پارک های علم و فناوری برای یادگیری مراحل راه اندازی کسب وکار و پرورش ایده های استارتاپی است.

یک رزومه خوب برای خود بسازید

چه بخواهید پس از فارغ التحصیلی در ایران مشغول به کار شوید یا برای ادامه تحصیل یا اشتغال به خارج از ایران مهاجرت کنید، شما قطعا به یک رزومه قوی نیاز دارید. چاپ مقاله در نشریات و یا حداقل ارائه در کنفرانس های معتبر و نیز شرکت در برنامه های تبادل یا کارگاه های خارجی با حمایت DAAD، ICTP یا Erasmus+ گزینه هایی است که در روزمه شما موثر خواهند بود.

مرحله سوم: پس از فارغ التحصیلی

این مرحله شاملی سه مسیر اصلی است:

- مسیر دانشگاهی و پژوهش

در این مسیر شما باید تحصیلات خود را تا دکتری ادامه دهید. پس از آن می توانید دوره های پژوهشی پست دکتری در مراکز تحقیقاتی ایران بگیرید و یا به حوزه تدریس دانشگاهی و آموزشگاه های تخصصی وارد شوید. مهاجرت علمی نیز گزینه ای است که می توانید به آن فکر کنید.

- مسیر صنعت و فناوری

اگر به حوزه های صنعتی و فناوری علاقه مند هستید، و میانه ای با چالش های راه اندازی کسب وکار ندارید و یا از خطر کردن پرهیز دارید، بهتر است در ایران به دنبال مشاغل مرتبط با حیطه های پرکاربردی که پیش از این اشاره شد، باشید؛ حوزه های تجهیزات پزشکی، نانوفناوری، بیوفیزیک، فوتونیک، انرژی های نو، صنایع دفاعی و غیره.

اما اگر ایده جذاب استارتاپی دارید، و در خود توانایی تشکیل یک تیم هماهنگ و حرفه ای و راه اندازی یک کسب وکار نوآورانه سراغ دارید، می توانید با کمی یادگیری مهارت های مکمل حوزه کسب وکار، یک استارتاپ جدید راه اندازی کنید. برای مثال می توان به موضوعاتی چون نرم افزار شبیه سازی، تجهیزات آزمایشگاهی بومی، سنسورهای دقیق و... اشاره کرد.

- مسیرهای جدید میان رشته ای

برای انتخاب حوزه های میان رشته ای می توان ورود به داده کاوی، هوش مصنوعی، فایننس کوانت و علم داده را مثال زد که فارغ التحصیلان فیزیک با توجه به قدرت ریاضی و مدل سازی که در طول تحصیل کسب می کنند، از عهده آن به خوبی برمی آیند.

همچنین همکاری با بانک ها و شرکت های دانش بنیان یا تیم های آی تی یک گزینه خوب و آینده دار است.

برای علاقه مندان به تدریس و ارتباط با علم آموزان، آموزش خصوصی یا آنلاین دروس فیزیک، ریاضی و برنامه نویسی علمی راهی است که می توانند دانش و مهارت های خود را به دیگران نیز بیاموزند و در عین حال از آن کسب درآمد کنند.

مرحله چهارم: تثبیت شغلی و رشد بلندمدت

برای پیشرفت در مسیر شغلی و رسیدن به اهداف بلندپروازانه (در هر شغلی) لازم است که دائما به فکر گسترش علم و آگاهی خود از یک طرف، و ارتباطات حرفه ای موثر باشید.

· شبکه سازی علمی و صنعتی با حضور در همایش ها و انجمن های علمی و تخصصی

· حضور موثر در شبکه های اجتماعی علمی مثل لینکدین

· گرفتن گواهینامه های بین المللی مورد نیاز یا مرتبط با حوزه فعالیت تخصصی خود (برای مثال Machine Learning، Data Science، Medical Physics)

در مطلب بعدی نقشه راه شغلی ویژه دانشجویان گرایش های فیزیک نظری در ایران را مطالعه کنید.

* (این متن با کمک هوش مصنوعی تهیه و تدوین شده است.)