حیوانات خانگی در ایران، از فرهنگ تا اقتصاد و بیمه
نگاهی نو به جایگاه حیوانات خانگی در ایران، از فرهنگ تا اقتصاد و بیمه
احسان حق بجانب، متخصص توسعه کسب و کار و نوآوری در صنعت بیمه با اشاره به رویکردهای نوآورانه در صنعت بیمه به موضوع بیمه حیوانات خانگی پرداخت؛ محصولی که پاسخی به نیازهای نوین جامعه شهری است و در ادامه به اهمیت و جایگاه آن پرداخته می شود.
در کوچه پس کوچه های شهرهایمان و در قاب پنجره های آپارتمان ها، حضوری جدید و رو به رشد، نگاه ها را به خود جلب می کند، حیوانات خانگی. این همدمان پشمالو که روزگاری جایگاهشان بیشتر در حیاط خانه های روستایی و برای مقاصد کاربردی تعریف می شد، امروز به عضوی از خانواده های شهری ایرانی تبدیل شده اند. این تحول فرهنگی، که با چالش ها و فرصت های فراوانی همراه است، نیازمند نگاهی جامع، عمیق و به دور از قضاوت های سطحی است؛ نگاهی که ریشه های این پدیده را در فرهنگ دیروز و امروز، آموزه های دینی، مسئولیت های شهروندی و پتانسیل های اقتصادی کشور جستجو کند.
از همزیستی سنتی تا همدمی مدرن : تحول فرهنگی در ایران
در فرهنگ کهن ایرانی، حیوانات همواره جایگاهی محترم داشته اند. سگ به عنوان نگهبان گله و خانه، گربه به عنوان مبارزی علیه آفات و اسب به عنوان یار وفادار، بخشی جدایی ناپذیر از زندگی ایرانیان بوده اند. این رابطه، عمدتا بر پایه "کاربرد" و "همزیستی" استوار بود. اما امروز، با تغییر سبک زندگی، کوچک شدن خانواده ها و افزایش تنهایی در جوامع شهری، این رابطه به سمت "همدمی" و "وابستگی عاطفی" تغییر ماهیت داده است.
نگهداری از حیوان خانگی مزایای روان شناختی و اجتماعی اثبات شده ای دارد. مطالعات جهانی متعدد نشان داده اند که حضور یک حیوان خانگی می تواند به کاهش استرس، اضطراب و افسردگی کمک کند، حس مسئولیت پذیری را در کودکان تقویت نماید و با تشویق به فعالیت بدنی مانند پیاده روی با حیوانات خانگی، به سلامت جسمانی افراد نیز یاری رساند.
با این حال، این پدیده معایب و چالش های خود را نیز به همراه دارد. هزینه های نگهداری، نیاز به صرف وقت و انرژی، ایجاد آلرژی در برخی افراد و مهم تر از همه، عدم آگاهی کافی در مورد اصول نگهداری مسئولانه، می تواند منجر به رهاسازی حیوانات و ایجاد مشکلات بهداشتی و سلامت اجتماعی شود. اینجاست که تقابل سنت و مدرنیته، نیازمند یک راه حل خردمندانه است.
از نگهبانی تا نجات جان : نقش بی بدیل سگ های خدمت
در میانه بحث ها پیرامون حیوانات خانگی، نباید نقش حیاتی و رسمی برخی از این حیوانات، به ویژه سگ ها را در ساختارهای خدماتی و امنیتی کشور نادیده گرفت. این نقش، فراتر از همدمی، مستقیما با امنیت و سلامت جامعه گره خورده است. سگ های زنده یاب هلال احمر، قهرمانان گمنامی هستند که در بحران هایی نظیر زلزله، با شامه قدرتمند و فداکاری بی نظیر خود، زیر آوارها به دنبال یافتن انسان ها می گردند و جان های بسیاری را نجات می دهند. حضور این فرشتگان نجات در حوادث اجتماعی، گواهی بر ارزش غیرقابل انکار آن هاست.
در سوی دیگر، سگ های پلیس در یگان های ویژه، بازوی توانمند نیروهای انتظامی در تامین امنیت کشور هستند. این سگ های آموزش دیده در کشف مواد مخدر، ردیابی مواد منفجره، یافتن مجرمین و گشت زنی، نقشی کلیدی ایفا می کنند. حضور رسمی و سازمان یافته این حیوانات در مهم ترین نهادهای خدماتی و امنیتی کشور، به روشنی نشان می دهد که توانایی ها و ارزش وجودی این مخلوقات به رسمیت شناخته شده و پتانسیل آن ها در خدمت به جامعه به کار گرفته می شود. این واقعیت، باید ما را به تامل وادارد که نگاه صفر و یکی و حذف کامل این حیوانات از صحنه اجتماع، تا چه حد منطقی و منصفانه است.
شفقت با مخلوقات : جایگاه حیوانات در دین اسلام
برخلاف برخی تصورات رایج و گاه افراطی، دین اسلام نگاهی سرشار از مهر و شفقت به حیوانات دارد. مخالفان نگهداری از حیوانات خانگی، به ویژه سگ، اغلب به احکام طهارت و نجاست استناد می کنند، در حالی که این احکام هرگز به معنای مجوز آزار، بی توجهی یا ظلم به این مخلوقات خداوند نیست. با مطالعه عمیق تر منابع اسلامی، درمی یابیم که هسته اصلی پیام دین، مهربانی با تمام موجودات زنده است.
- قرآن کریم به صراحت حیوانات را "امم امثالکم" (امت هایی مانند شما) (سوره انعام، آیه ۳۸) معرفی می کند و برای آن ها شعور و جامعه قائل است. داستان سگ اصحاب کهف که به عنوان یک یار وفادار و محافظ در کنار اولیای الهی جای گرفت، گواهی روشن بر این است که این حیوان در فرهنگ قرآنی نماد پلیدی نیست.
- سیره پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) : روایات و حکایات متعددی از رفتار سرشار از عطوفت پیامبر اسلام با حیوانات وجود دارد. ایشان از داغ نهادن بر صورت حیوانات و آزار آن ها به شدت نهی می کردند و حدیث مشهور "برای مهربانی به هر موجود زنده ای، پاداشی است" از ایشان نقل شده است. حکایت های مهربانی امام علی (ع) با گربه ها و دلسوزی امام سجاد (ع) برای شترش پس از بازگشت از سفر حج، همگی چراغ راهی برای درک نگاه اصیل اسلام به حقوق حیوانات است.
هدف از بازخوانی این مستندات، ایجاد نگاهی انسانی و مسئولانه به حیوانات خانگی است. مهربانی و مسئولیت پذیری در قبال یک حیوان، نه تنها با دین در تضاد نیست، بلکه تجلی یکی از بنیادی ترین آموزه های آن یعنی "رحمت" است.
بیمه حیوانات خانگی : فراتر از یک هزینه، یک سرمایه گذاری در مسئولیت پذیری
احسان حق بجانب همچنین افزود، در دنیای مدرن، مسئولیت پذیری در قبال حیوان خانگی ابعاد جدیدی یافته است. یکی از مهم ترین این ابعاد، تامین سلامت و بهداشت حیوان است که مستقیما با سلامت جامعه در ارتباط است. هزینه های دامپزشکی، به ویژه در موارد اورژانسی و بیماری های خاص، می تواند بسیار سنگین باشد و متاسفانه گاهی منجر به امتناع صاحب حیوان از درمان یا حتی رهاسازی آن شود.
بیمه حیوانات خانگی راهکاری هوشمندانه برای مدیریت این چالش است. اهمیت این بیمه را می توان از سه منظر بررسی کرد :
- حمایت از حیوانات : بیمه تضمین می کند که حیوان در زمان بیماری یا حادثه، بهترین خدمات درمانی ممکن را بدون دغدغه مالی صاحبش دریافت کند. این امر مصداق بارز حمایت عملی از حقوق حیوانات است.
- مسئولیت شهروندی : فردی که حیوانی را به سرپرستی می گیرد، در قبال سلامت او و عدم انتقال بیماری های مشترک بین انسان و حیوان و آسیب رساندن احتمالی به افراد جامعه، مسئول است. بیمه، ابزاری برای تحقق این مسئولیت پذیری است.
- سلامت جامعه : یک حیوان بیمار و رها شده می تواند منشا شیوع بیماری ها باشد. با ترویج فرهنگ بیمه و واکسیناسیون منظم، سلامت کل جامعه ارتقا می یابد.
دولت و نهادهای حاکمیتی با به رسمیت شناختن این حوزه، زمینه را برای توسعه شرکت های بیمه تخصصی حیوانات خانگی فراهم می کنند.
از تهدید به فرصت : اقتصاد دامپزشکی و اشتغال زایی
افزایش تعداد حیوانات خانگی، یک فرصت اقتصادی بزرگ برای کشور است. سالانه هزاران فارغ التحصیل رشته دامپزشکی، به ویژه متخصصین دام های کوچک و پرندگان زینتی، وارد بازار کار می شوند که بخش بزرگی از آن ها با چالش بیکاری یا اشتغال غیرمرتبط مواجه اند.
صنعت حیوانات خانگی یک اکوسیستم اقتصادی پویا و گسترده است که می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم شغل ایجاد کند :
- خدمات دامپزشکی : تاسیس کلینیک ها و بیمارستان های تخصصی.
- صنایع وابسته : تولید غذای حیوانات، داروها و لوازم جانبی .
- خدمات جانبی : مراکز نگهداری و پانسیون، آرایشگاه های حیوانات، مراکز آموزش و تربیت.
- کارآفرینی : توسعه استارت آپ های مرتبط با حیوانات خانگی از جمله اپلیکیشن های نوبت دهی و مشاوره آنلاین دامپزشکی، فروشگاه های آنلاین و خدمات بیمه درمان حیوانات خانگی.
به رسمیت شناختن این صنعت توسط دولت و تدوین قوانین شفاف و حمایتی، می تواند به نظام مند شدن این بازار، جلوگیری از قاچاق حیوانات و دارو، و مهم تر از همه، تبدیل یک چالش اجتماعی به یک موتور محرک برای اشتغال زایی و توسعه کارآفرینی منجر شود.
راهکارها و چشم انداز آینده
برای گذار از وضعیت فعلی و رسیدن به یک جامعه مسئولیت پذیر در قبال حیوانات خانگی، نیازمند یک نقشه راه چندوجهی هستیم :
- بازنگری و تدوین قوانین جامع : دولت و مجلس باید با همکاری جامعه دامپزشکان، حقوقدانان و فعالان حقوق حیوانات، "قانون جامع حمایت از حیوانات و نگهداری مسئولانه" را تدوین کنند. این قانون باید مواردی چون ثبت رسمی و شناسنامه دار کردن حیوانات، اصول نگهداری در آپارتمان، قوانین حمل و نقل و برخورد با حیوان آزاری را به روشنی مشخص کند.
- فرهنگ سازی و آموزش عمومی : رسانه ها، آموزش و پرورش و سازمان های مردم نهاد باید به طور گسترده در زمینه اصول نگهداری مسئولانه، اهمیت واکسیناسیون، کنترل جمعیت حیوانات و لزوم احترام به حقوق آن ها، فرهنگ سازی کنند.
- حمایت از کسب وکارهای مرتبط : دولت باید با ارائه تسهیلات و حذف موانع بوروکراتیک، از کارآفرینان و فارغ التحصیلان دامپزشکی برای ورود به صنعت حیوانات خانگی حمایت کند.
- ایجاد زیرساخت های شهری : شهرداری ها می توانند با ایجاد پارک های مخصوص حیوانات خانگی و فضاهای مناسب، به بهبود کیفیت زندگی صاحبان حیوانات و کاهش تنش های اجتماعی کمک کنند.
سخن پایانی
نگاه به حیوانات خانگی در ایران در حال گذار است. ما می توانیم با تکیه بر فرهنگ غنی ایرانی اسلامی که سرشار از آموزه های شفقت و مهربانی است، و با بهره گیری از تجربیات موفق جهانی، این پدیده نوظهور را به درستی مدیریت کنیم. حیوانات خانگی صرفا یک سرگرمی نیستند؛ آن ها می توانند آموزگاران عشق بی قید و شرط و مسئولیت پذیری باشند. زمان آن رسیده که با نگاهی جامع، این همدمان را به عنوان یک واقعیت اجتماعی بپذیریم و با تدوین قوانین کارآمد و ترویج فرهنگ مسئولیت پذیری، از این ظرفیت برای ارتقای سلامت روان جامعه، حمایت از مخلوقات خداوند و شکوفایی اقتصادی کشور بهره برداری کنیم.