ادبیات فارسی و دوره صفویه

«دوره حکومت صفویه بر ایران، ازنظر تغییرات و تحولات عظیم در بخش های مختلف فرهنگی و اجتماعی، دینی، سیاسی و حتی اقتصادی از مهم ترین دوران تاریخی ایران به شمار می رود. در این دوره با ترویج شعر و شاعری، ادب فارسی، خاصه، شعر به عنوان یکی از پایه های اصلی کمالیات مورد توجه و استقبال بزرگان روم و هند و ایران بود؛ به طوری که همه شاهان و امیران خود را ناگزیر به فراگرفتن ادب می دانستند و این ادب همان مفهوم وسیعی را داشت که فرهنگ از ایران عهد ساسانی به بعد داشته و خط و انشاء و شعر و دانش های ادبی و مقدماتی از دانش ها و اطلاعات گوناگون را در برمی گرفته است. بسیاری از عالمان و شاعران مردمی در کسب این خاصیت کمالی کوشش می کردند و به صورت های شاعری و تالیف و تدوین کتاب ها در موضوعات ادبی، تاریخی، تذکره و لغت آشکار می کردند» (صفا، 1388، جلد 1: 444).

«هم زمان با صفویان، گورکانیان که از اخلاف تیمور بودند در هند حکومت می کردند. زبان رسمی و ادبی دربار آنان فارسی بود و چون در تشویق شاعران بسیار می کوشیدند، شعر فارسی در دربار آنان رونق می گرفت. شاعران فراوان در هند ظهور کردند و شاعران بسیاری نیز به امید دریافت صله از گورکانیان و استفاده از ثروت ها و تنعمات بیکران هند راه آن دیار در پیش گرفتند» (غلامرضایی، 1377: 391).

«در برابر شاعرانی که به دربار هند رجوع می کردند، عده بی شماری از شاعران بودند که به دربار شاهان هند تعلق خاطر و وابستگی نداشتند و دیوان ها و منظومه های خوبی را به یادگار گذاشتند. این دسته بیشتر در قالب مثنوی و غزل و قصیده شعر می سرودند» (صفا، 1388: جلد 1: 445).

عصر صفوی ازنظر تعداد شاعران، از دوره ممتاز ادبیات فارسی است؛ اما ازنظر کیفیت، آغاز دوره انحطاط شعر فارسی است. در این دوره شاعران ازنظر معنی و لفظ و قالب، از نوآوری ناتوان اند و بنای کار شاعران این دوره بیشتر بر تقلید و تکرار است. به همین سبب در دوره صفویه شاعری بزرگ و صاحب سبک چون شاعران بزرگ گذشته ظهور نکرده است. آنان نتوانسته اند از بطن شاعرانی چون مولوی و حافظ و سعدی، شاخه ای مهم و قابل توجه را دنبال کنند، آنچنان که باید شاعرانی هم ردیف با این گونه شاعران در شعر فارسی ظهور کند (رک: غلامرضایی، 1377: 356).