ظرفیت اجتماعی تیم تراکتورسازی؛ تعامل سازنده مدیریت شهری و شهروندان تبریز

مقدمه، بیان مسئله و هدف

فوتبال، به مثابه پدیده ای اجتماعی در سطح جهانی، یکی از بسترهای اصلی شکل گیری هویت جمعی و تقویت سرمایه اجتماعی به شمار می آید؛ چراکه قادر است احساس تعلق مشترک را میان هواداران برانگیزد و بر الگوهای رفتاری آنان تاثیرگذار باشد (Reyhan, 2019). این اهمیت زمانی مضاعف می شود که توجه داشته باشیم تیم فوتبال تراکتورسازی تبریز به عنوان یکی از پرهوادارترین باشگاه های فوتبال در سطح جهانی، اثر مستقیم و غیرمستقیم بر میلیون ها نفر دارد. این واقعیت، ضرورت شناخت و بهره برداری هوشمندانه از ظرفیت اجتماعی این تیم را برای مدیران شهری دوچندان می سازد. در سال های اخیر، مطالعات بین المللی متعددی به بررسی ابعاد اجتماعی ورزش، به ویژه فوتبال، پرداخته اند و مفاهیمی چون هویت اجتماعی، انسجام اجتماعی، و سرمایه اجتماعی را در بستر تیم های ورزشی تحلیل کرده اند (Ismer, 2011; Boyle, 1995) در در ایران نیز، نشست ها و پژوهش های معتبری نظیر «لحظات استادیومی: جوشش های بدنمند هواداران تیراختور» (ایزدی جیران، 1400)، «فوتبال و برساخت هویت های جمعی» (پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1400) و نیز مطالعه «انگیزش هواداران تیم تراکتورسازی» (الهی و همکاران، 1401) انجام شده است که همگی بر ظرفیت بالای رویدادهای ورزشی برای ارتقای پیوندهای اجتماعی و تقویت سرمایه فرهنگی دلالت دارند.

یافته های حاصل از مشاهدات میدانی در اردیبهشت ماه 1404 و تحلیل محتوای شبکه های اجتماعی – که نمونه هایی از آن ها در ادامه ارائه خواهد شد – به روشنی گویای آن است که قهرمانی تیم تراکتورسازی در لیگ ایران، موج گسترده ای از احساسات مثبت را در میان شهروندان تبریز و نیز آذربایجانی هایی که به این شهر سفر می کنند، به همراه داشته است که مستنداتی از آن ارائه می شود.

بررسی میدانی ظرفیت های اجتماعی تیم تراکتورسازی – 25 اردیبهشت 1404- ائل گلی

بر همین اساس، این گزارش با هدف طراحی الگویی دانشی و کاربردی برای بهره گیری از ظرفیت اجتماعی باشگاه تراکتور تدوین شده است تا از رهگذر آن، امکان تعامل موثر و پایدار نهادهای فرهنگی با شهروندان فراهم آید و این فرصت تاریخی به ابزاری برای ارتقای اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی شهری تبدیل شود. در بخش های آتی، دو نمودار و یک نقشه مستند از داده های شبکه های اجتماعی پیرامون واکنش ها به عملکرد تیم تراکتورسازی ارائه خواهد شد که گویای اهمیت کمی و کیفی این پدیده اجتماعی در مقیاس منطقه ای و ملی است.

نمودار 1- محتواهای تولید شده در شبکه های اجتماعی داخلی و خارجی درباره تیم تراکتورسازی در طول یک ماه

نقطه اوج نمودار بالا به تاریخ دوازدهم و سیزدهم اردیبهشت ماه 1404 برمیگردد که تیم تراکتورسازی با 4 گل تیم شمس آذرقزوین را مغلوب کرد. چنین نتایجی بیانگر اهمیت فضای مفهومی تیم تراکتورسازی در اذهان مردم آذربایجان به عنوان پدیده اجتماعی هویت ساز است که در شبکه های اجتماعی بازتاب یافته است.

نمودار 2- پراکنش محتواهای در ارتباط با تیم تراکتورسازی در استان های ایران طی یک سال اخیر

نقشه 1- پراکنش محتواهای در ارتباط با تیم تراکتورسازی در استان های ایران طی یک سال اخیر

همان طور که در نقشه و نمودار نیز مشخص است، محتواهای تولید شده درباره تراکتور سازی در شبکه های اجتماعی داخلی و خارجی قابل دسترس در استان آذربایجان شرقی با تفاوت معناداری، نسبت به سایر استان ها، بیشتر است و این تعداد محتوا، اهمیت هویتی تیم تراکتور سازی و ضرورت استفاده از ظرفیت اجتماعی آن را بالاخص در این منطقه نشان می دهد.

به منظور تحلیل نظام مند ظرفیت اجتماعی باشگاه تراکتورسازی تبریز و غنای علمی آن، بهره گیری از چارچوب نظری معتبر در جامعه شناسی ورزش و سیاست گذاری فرهنگی هرچند به صورت کوتاه، ضروری است. در این راستا، می توان از ترکیبی از دو نظریه مکمل بهره گرفت:

نظریه همبستگی اجتماعی دورکیم: دورکیم بر نقش آیین ها و مناسک جمعی در تقویت انسجام اجتماعی تاکید دارد. مسابقات فوتبال، به ویژه در سطح تیم های محبوبی چون تراکتورسازی، کارکردی آیینی یافته و زمینه ساز همبستگی مکانیکی در میان اقشار متنوع اجتماعی می شوند. حضور جمعی هواداران در ورزشگاه ها یا مشارکت مجازی در شبکه های اجتماعی، واجد ظرفیت بازتولید احساس تعلق و اعتماد جمعی است.

نظریه سرمایه اجتماعی پاتنام: پاتنام سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از شبکه ها، هنجارها و اعتماد متقابل می داند که کنش جمعی را تسهیل می کند. باشگاه تراکتورسازی با ایجاد پیوندهای عمیق میان هواداران، بستری برای تولید سرمایه اجتماعی پیوندی (Bonding) درون گروهی فراهم می آورد؛ و در صورت بهره برداری مناسب توسط نهادهای شهری، می تواند سرمایه اجتماعی ارتباط زن (Bridging) میان گروه های مختلف اجتماعی ایجاد کند.

بر اساس ضرورت های میدانی و تاکید نظریات بالا، توصیه های اجرایی به مدیران شهری چنین است:

بخش اول: دانش لازم برای مدیران شهری

برای ایجاد درک درست از این فرصت اجتماعی، لازم است مدیران شهری به دانش و آگاهی زیر مسلط شوند:

شناخت سرمایه اجتماعی و نقش فوتبال

• فوتبال و ورزش های پرطرفدار از مهم ترین منابع تقویت سرمایه اجتماعی هستند.
• مطالعات جهانی نشان داده اند فوتبال می تواند باعث افزایش احساس هویت، اعتماد، همکاری و تعامل اجتماعی شود که نظریاتی مثل نظریه همبستگی اجتماعی دورکیم و هویت اجتماعی پاتنام این واقعیت را تایید می کند.

ظرفیت اجتماعی تیم تراکتور

• تراکتور برای اهالی آذربایجان صرفا یک تیم فوتبال نیست، بلکه بخشی عمیق از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم است که در کمار سایر نمادهای مربوط به آذربایجان مثل نماد ادبیات آن یعنی شهریار برجسته می شود. حتی افرادی که خد را ترک می دانند و این هویت در آنها بر جسته است در ترکیه و جمهوری آذربایجان نیز به تیم تراکتورسازی علاقه مندند.
• برد تراکتور نه تنها شور و نشاط عمومی را افزایش می دهد، بلکه اعتماد مردم به مسئولین را نیز در صورت همراهی مناسب تقویت می کند.

مثال ملموس برای مدیران شهری

تیم های بزرگی مثل بارسلونا و لیورپول با آگاهی از همین دانش، تعامل خود با شهروندان را افزایش می دهند و به برندسازی شهری موفق دست یافته اند.

بخش دوم: نگرش پیشنهادی برای مدیران شهری

مدیران شهری نیازمند شکل گیری نگرش مثبت، فعال و راهبردی در قبال ظرفیت اجتماعی تراکتور هستند:

نگرش همدلانه و مثبت

• مدیران بهتر است این احساس عمومی را به عنوان فرصتی استثنایی و نه صرفا رویدادی ورزشی تلقی کنند؛ چرا که هر رویداد ورزشی، ظرفیت های اجتماعی بسیاری دارد.
• تاکید بر درک متقابل بین شهرداری و شهروندان و نگرش مثبت نسبت به هیجان ها و جشن های اجتماعی.

نگرش راهبردی

• مدیران بهتر است فرصت را یک منبع راهبردی برای تعامل با شهروندان در زمینه مسائل شهری مانند ترافیک، پاکیزگی و مسئولیت اجتماعی ببینند.
• باید اعتقاد داشته باشند که استفاده صحیح از این موقعیت موجب تسهیل بسیاری از فعالیت های اجتماعی و شهری می گردد.

بخش سوم: توصیه های کنشی مشخص برای مدیران شهری

این بخش به صورت بسبار کاربردی و مشخص، رفتارهای توصیه شده برای بهره برداری از ظرفیت تراکتور را ارائه می کند:

رفتار حمایتی و مشارکتی

• مدیران شهری باید در رفتار خود نشان دهند که کاملا همراه و حامی شادی و نشاط اجتماعی مردم هستند.
• ایجاد فضاهای عمومی برای جشن های قهرمانی تراکتور و تعامل مستقیم و محترمانه با شهروندان به عنوان مثال در مناسبت های ورزشی مهم (مثل قهرمانی یا بازی های حساس)، مدیریت شهری می تواند پل ها، برج ها و میادین اصلی را با نورپردازی و المان های هنری سرخ رنگ (نماد تیم) تزئین کند. این کار هم نماد همبستگی شهری معنا می شود و هم باعث هویت سازی فرهنگی می گردد. همچنین ایجاد کیوسک ها یا استندهای هوشمند در سطح شهر با لوگوی تراکتور که هم محتوای ورزشی (اخبار و ویدئوهای باشگاه) را به نمایش گذارد و هم پیام های اجتماعی شهرداری مثل بازیافت، فرهنگ ترافیک یا اطلاع رسانی شهری را منتقل کنند، مفید خواهد بود.

رفتار مدیریتی و برنامه ریزی شده

• تدوین و اجرای برنامه های مشخص با مشارکت باشگاه تراکتور (برگزاری کمپین های شهروندی و اجتماعی).
• رفتار عملی در راستای استفاده از چهره های محبوب باشگاه برای حمایت از پروژه های اجتماعی و فرهنگی شهرداری.

رفتار ترویجی و ارتباطی

• استفاده از ظرفیت رسانه ای برای ارتباط مثبت و مستمر با مردم حول محور تراکتور و هویت تبریز.
• انتشار پیام های عمومی توسط مدیران شهری با حضور بازیکنان محبوب تراکتور برای افزایش اثرگذاری پیام های اجتماعی سازمان هایی مثل شهرداری، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و ...

مثال های رفتاری

• کمپین های موفقی مانند شهری پاک با تراکتور، ترافیک کمتر با هواداران تراکتور و تبریز، شهر قهرمان به عنوان نمونه هایی از رفتارهای مدیریتی موفق در شهرهای دیگر جهان و ایران پیشنهاد میشود که نظریاتی همچون نظریه پاتنام با تاکید بر درون و برون گروهی بودن سرمایه اجتماعی، از این ایده پشتیبانی می کند.

جمع بندی

مدیران شهری با برخورداری از دانش درست، شکل گیری نگرش مثبت و اتخاذ رفتارهای کاربردی و عملی، می توانند ظرفیت اجتماعی عظیم تراکتور را به عاملی قدرتمند برای افزایش سرمایه اجتماعی، تقویت انسجام شهری و جلب اعتماد عمومی تبدیل کنند.

این گزارش، نقشه راهی روشن و قابل اجرا برای تعامل موفق و پایدار بین مدیریت شهری، باشگاه تراکتور و تمامی شهروندان و گردشگران آذربایجانی است که به شهر تبریز سفر می کنند.

پیشنهاد نهایی

توصیه می شود شهرداری تبریز و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و ورزش و جوانان و معاونت اجتماعی استانداری ستاد هماهنگی تعامل با فرصتهای اجتماعی تراکتور را تشکیل داده و به صورت سازمان یافته و مستمر از این فرصت طلایی اجتماعی بهره ببرند.

پیوست

در صورت برخورداری از دانش صحیح و نگرش مثبت، دو پیشنهاد اجرایی زیر در ارتباط با افزایش همبستگی در شهر تبریز بر اساس تعلق جمعی به تیم تراکتورسازی بیان می شود:

1- دیوار افتخار تبریز: طراحی یک دیوار یا مسیر پیاده روی در شهر که با نقاشی دیواری یا طرح های دیجیتال، ترکیبی از قهرمانی های تراکتور و پیام های اجتماعی مثل تاکید بر هویت تاریخی، تلاش جمعی برای اداره شهر و پاکیزگی شهر را به نمایش بگذارد.

2-هوادار تراکتور: استفاده از اپلیکیشن های شهرداری و شورای اسلامی شهر تبریز که علاوه بر خدمات شهری پرداخت قبوض، زمان رسیدن اتوبوس ها و ... اطلاع رسانی فرهنگی و کمپین های اجتماعی مرتبط با تراکتورسازی را هم در دسترس هواداران قرار دهد.

منابع

1. ایزدی جیران، اصغر (1400). حس کردن فرهنگ: پژوهش های مردم نگارانه در ایران. اگر.

2. رضایی، فریبا (1400). فوتبال و برساخت هویت های جمعی. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

3. الهی، علیرضا. نوری نقده، هادی و اکبری یزدی، حسین (1401). پیش بینی کننده های جامعه شناختی انگیزش هواداران فوتبال(مطالعه موردی: باشگاه تراکتورسازی). مدیریت ورزشی. سال 14. ش 2. ص 81-95.

4. Reyhan, S. (2019). Football-Related Violence in Turkey in relation to Collective Violence and Identity Fusion. 13(19), 2549–2561. 

5. Ismer, S. (2011). Embodying the nation: football, emotions and the construction of collective identity. 39(4), 547–565. 

6. Boyle, R. (1995). Football and cultural identity in Glasgow and Liverpool. https://dspace.stir.ac.uk/bitstream/1893/2162/1/Boyle%20%281995%29%20-%20Football%20and%20Cultural%20Identity%20in%20Glasgow%20and%20Liverpool.pdf