فم ساید( Femicide) چیست ؟!

فم ساید در ایران: تحلیل علمی–حقوقی

مقدمه

فم ساید یا «قتل زنان به دلایل جنسیتی» یکی از جدی ترین اشکال خشونت علیه زنان است. این پدیده نه تنها مصداق بارز نقض حقوق بشر است بلکه بیانگر شکاف های ساختاری در نظام های حقوقی و اجتماعی کشورها محسوب می شود. در ایران، طی سال های اخیر موارد متعدد قتل زنان توسط همسر، پدر یا سایر بستگان نزدیک گزارش شده است. این قتل ها غالبا تحت عناوینی چون «قتل ناموسی» توجیه می شوند.
افزایش آمار این جنایت ها و ضعف قوانین حمایتی، موجب شده است که فم ساید به یکی از مباحث پرچالش حقوقی و اجتماعی در کشور تبدیل گردد.

بخش اول: مبانی نظری فم ساید

1. تعریف مفهومی:
فم ساید به معنای قتل زنان صرفا به دلیل جنسیت آنان است. این مفهوم در ادبیات حقوقی و جرم شناسی، اشکال خاصی از قتل را دربرمی گیرد که انگیزه آن تبعیض جنسیتی یا سلطه مردسالارانه است.


2. ابعاد جرم شناختی:

فم ساید اغلب در محیط های خانگی و خانوادگی رخ می دهد.

عاملان معمولا از اعضای خانواده یا شریک زندگی هستند.

انگیزه ها شامل کنترل اجتماعی بر زنان، مسائل ناموسی یا واکنش به مقاومت زنان در برابر خشونت های قبلی است.



3. اهمیت در حقوق بشر:
سازمان ملل متحد قتل زنان را شکلی از خشونت جنسیتی و ناقض حقوق بنیادین انسان می داند. حق حیات، حق امنیت شخصی و حق برخورداری از زندگی بدون خشونت، در این موارد به طور سیستماتیک نقض می شود.



بخش دوم: تحلیل حقوق داخلی ایران

1. قانون مجازات اسلامی:

ماده ۳۰۱: اگر پدر یا جد پدری فرزند خود را بکشد، قصاص نمی شود و فقط محکوم به دیه و تعزیر است. این ماده عملا راه فراری برای برخی از مرتکبان فم ساید (به ویژه پدر در قتل دختر) فراهم می آورد.

ماده ۶۳۰: به شوهر اجازه می دهد در صورت مشاهده همسر در حال زنا، اقدام به قتل او کند. این ماده در عمل یکی از بسترهای حقوقی قتل زنان به دلایل ناموسی است.



2. مشکل اصلی:
قوانین ایران رویکردی تساهل آمیز نسبت به قتل های ناموسی دارند و این امر نه تنها بازدارنده نیست، بلکه در مواردی به مرتکب مشروعیت قانونی می بخشد.


3. اصل ۲۰ و ۲۱ قانون اساسی:
در ظاهر، این اصول دولت را موظف به حمایت از حقوق زنان کرده اند؛ اما در عمل، به دلیل تقدم برداشت های خاص از فقه بر اصول حمایتی، کارایی این مواد کاهش یافته است.


بخش سوم: تطبیق با اسناد بین المللی

1. میثاق حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR):
ایران عضو این میثاق است و مطابق ماده ۶ آن، موظف به تضمین حق حیات است. هرگونه استثنا یا تخفیف در برخورد با قتل زنان مغایر با این تعهد بین المللی است.


2. کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان (CEDAW):
ایران به این کنوانسیون نپیوسته است، اما اصول آن به عنوان هنجارهای بین المللی مورد استناد قرار می گیرند. این سند کشورها را موظف به پیشگیری، حمایت و مجازات خشونت های جنسیتی می کند.


3. قطعنامه های سازمان ملل درباره فم ساید:
مجمع عمومی و شورای حقوق بشر بارها دولت ها را به جرم انگاری صریح قتل های جنسیتی و رفع مصونیت قانونی از مرتکبان فراخوانده اند.



بخش چهارم: مسئولیت دولت در قبال فم ساید

1. مسئولیت پیشگیرانه: دولت باید با آموزش عمومی، ایجاد پناهگاه های امن، و وضع قوانین حمایتی از زنان در معرض خطر، از وقوع قتل ها جلوگیری کند.


2. مسئولیت حمایتی: قربانیان خشونت خانگی باید دسترسی به سازوکارهای حمایتی فوری داشته باشند (خطوط تلفنی، اورژانس اجتماعی، خدمات حقوقی رایگان).


3. مسئولیت کیفری: قصور در اصلاح قوانین ناقض حقوق زنان، می تواند مسئولیت بین المللی برای دولت ایجاد کند.




بخش پنجم: پیشنهادهای اصلاحی

1. اصلاح ماده ۳۰۱ و ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی: حذف معافیت های قانونی برای پدر و شوهر در قتل زنان.


2. جرم انگاری ویژه فم ساید: تعریف «قتل جنسیتی» به عنوان جرم مستقل با مجازات سنگین.


3. تقویت نهادهای حمایتی: ایجاد خانه های امن و سازوکارهای فوری حمایت از زنان در معرض خشونت.


4. آموزش و فرهنگ سازی: ترویج ارزش های برابری جنسیتی از طریق نظام آموزشی و رسانه ای.


5. پیوستن به CEDAW: هم سویی قوانین داخلی با استانداردهای بین المللی حقوق زنان.



نتیجه گیری

فم ساید در ایران نه تنها یک مسئله اجتماعی، بلکه یک بحران حقوقی و حقوق بشری است. وجود قوانین تبعیض آمیز، خلاهای حمایتی، و تساهل فرهنگی–حقوقی در قبال قتل زنان، عملا باعث استمرار این جنایت ها می شود. اصلاح ساختارهای قانونی و الحاق به استانداردهای بین المللی، تنها راهکار پایدار برای مقابله با این بحران است. فم ساید نشان می دهد که بدون عزم جدی برای تغییر قوانین و سیاست ها، حق حیات زنان به طور سیستماتیک در معرض تهدید باقی خواهد ماند.