نگاهی بر فعالیت نهادهای ناظر در مسیر اطلاع رسانی اخبار ؛ نقش صداوسیما، شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارشاد در سیاست گذاری رسانه ای ایران.

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

 در عصر رسانه های فراگیر، سیاست گذاری رسانه ای نه تنها تعیین کننده کیفیت و جهت گیری اخبار است، بلکه بازتابی از ساختار قدرت، فرهنگ سیاسی و میزان آزادی بیان در یک جامعه محسوب می شود. در ایران، سه نهاد اصلی : سازمان صداوسیما، شورای عالی فضای مجازی، و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش محوری در هدایت یا محدودسازی جریان اطلاعات دارند. 

در ابتدا برای تحلیل نقش نهادهای ناظر، از نظریه های زیر بهره می گیریم: - نظریه دروازه بانی خبر (Gatekeeping): چگونه نهادها تصمیم می گیرند چه خبری منتشر شود و چه خبری نه. نظریه هژمونی (گرامشی): رسانه ها ابزار تثبیت اجرای سیاست های کلان فرهنگی و سیاسی هستند. نظریه سیاست گذاری عمومی: بررسی فرآیند تصمیم گیری، اجرا و ارزیابی سیاست ها. ساختار و اختیارات صداوسیما نهادی حکومتی و انحصاری است که طبق اصل ۱۷۵ قانون اساسی، تحت نظارت مستقیم مقام رهبری فعالیت می کند. این سازمان مسئول صدور مجوز، تنظیم مقررات و نظارت بر رسانه های صوتی و تصویری است. عملکرد رسانه ای آن شامل هدایت گری: تولید برنامه های خبری با جهت گیری خاص، پوشش گزینشی رویدادها ؛ محدودسازی: سانسور گفتمان ضد ارزشی و مغایر با قانون اساسی ؛ پالایش دیدگاه های مخالف و تمرکز بر روایت رسمی .

شورای عالی فضای مجازی ماموریت و ساختار این شورا در سال ۱۳۹۰ با حکم رهبری تشکیل شد تا سیاست گذاری، هماهنگی و نظارت بر فضای مجازی را بر عهده گیرد. مرکز ملی فضای مجازی نیز زیرمجموعه آن است. اهداف اعلام شده این شورا : صیانت از فضای مجازی، توسعه زیرساخت ها، هدایت فرهنگی . نمونه فعالیتها : طرح صیانت از فضای مجازی ؛ فیلترینگ پلتفرم ها و محدودسازی رسانه های مستقل و شهروند-خبرنگاران .

 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که عمده فعالیتهای آن شامل صدور مجوز برای مطبوعات، خبرگزاری ها، و رسانه های دیجیتال است. همچنین بر محتوای فرهنگی و هنری نظارت دارد. عملکرد رسانه ای آن شامل : هدایت گری: حمایت از رسانه های همسو با سیاست های رسمی . محدودسازی: توقیف روزنامه ها، رد مجوز و اعمال نظارت مستمر بر فعالیت خبرنگاران مستقل .

تحلیل تطبیقی و پیامدها در مقایسه با کشورهایی چون فرانسه یا مالزی، سیاست گذاری رسانه ای در ایران بیشتر جنبه کنترلی دارد تا حمایتی. این امر باعث کاهش اعتماد عمومی، مهاجرت رسانه ها به پلتفرم های خارجی و رشد رسانه های غیررسمی شده است. نهادهای ناظر بر مطبوعات و رسانه ها در ایران نقش هدایت گری دارند . برای پیشبرد بهتر و شایسته تر این روند، پیشنهاد می شود: 1-افزایش شفافیت در تصمیم گیری 2- مشارکت نهادهای مدنی و صنفی 3- تقویت رسانه های مستقل و مردمی 4- بازنگری در مفهوم «هدایت فرهنگی» به جای «کنترل سیاسی».