شهرداری ها، عدالت شهری و مسئولیت در قبال حقوق عمومی

عنوان: شهرداری ها، عدالت شهری و مسئولیت در قبال حقوق عمومی

در دنیای امروز، تحقق عدالت شهری و صیانت از حقوق عمومی تنها با وضع قانون یا ایجاد ساختارهای اداری امکان پذیر نیست، بلکه نیازمند نهادهایی است که به طور مستقیم با زیست روزمره شهروندان در ارتباط اند. در این میان، شهرداری ها به عنوان نزدیک ترین نهاد حاکمیتی به مردم، در خط مقدم اجرای عدالت اجتماعی و تحقق حقوق عمومی قرار دارند.

اما آیا شهرداری ها توانسته اند این نقش حیاتی را به درستی ایفا کنند؟ بررسی ها و مطالعات میدانی نشان می دهد که علیرغم برخی اقدامات مثبت، عملکرد شهرداری ها در ایران همچنان با چالش هایی جدی روبروست؛ از جمله نابرابری در توزیع خدمات شهری، کم توجهی به مناطق محروم، ضعف در جلب مشارکت شهروندان، و نبود شفافیت در تصمیم گیری ها.

حقوق عمومی در بستر شهری یعنی شهروندان بتوانند بدون تبعیض از خدمات شهری بهره مند شوند، در فرآیندهای تصمیم گیری مشارکت کنند، و از نهادهای شهری پاسخ روشن و مستدل دریافت کنند. اما وقتی سیاست گذاری شهری بیشتر حول پروژه های عمرانی و کمیت گرایانه بچرخد، عدالت اجتماعی قربانی کارنامه های آماری می شود.

تحقیقات میدانی در شهرهای بزرگ کشور نشان می دهد که مشارکت مردمی به عنوان یک عنصر بنیادین حکمرانی خوب، هنوز در شهرداری ها به صورت ساختاریافته و موثر نهادینه نشده است. از سوی دیگر، محدودیت های مالی، فقدان قوانین حمایتی شفاف، و تمرکزگرایی در ساختار مدیریتی، دست شهرداری ها را برای اجرای برنامه های عدالت محور بسته است.

برای تغییر این وضعیت، چند مسیر روشن پیش روی سیاست گذاران و مدیران شهری قرار دارد: اول آنکه باید عدالت اجتماعی را به یک اصل اجرایی در سیاست گذاری شهری تبدیل کرد، نه شعاری تبلیغاتی. دوم آنکه سازوکارهای واقعی برای مشارکت مردم در فرآیندهای تصمیم گیری شهری ایجاد شود؛ مانند بودجه ریزی مشارکتی، شوراهای محله، و سامانه های نظارتی شهروند محور. سوم، شفافیت و پاسخگویی در عملکرد شهرداری ها نباید امری تجملی تلقی شود، بلکه یک وظیفه حقوقی و اخلاقی است. و نهایتا، توجه به گروه های آسیب پذیر شهری از جمله زنان، سالمندان، کودکان کار و مناطق کم برخوردار باید در اولویت سیاست گذاری های شهری قرار گیرد.

شهرداری ها، اگر خود را نه صرفا متولی خدمات فنی و عمرانی، بلکه مدافع حقوق عمومی و عدالت شهری بدانند، می توانند نقش تاریخی خود را در ارتقای کیفیت زندگی شهری ایفا کنند. زمان آن فرا رسیده است که شهرداری ها از "پروژه محوری" به سمت "مردم محوری" حرکت کنند.